نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

خاطره‌جمعی خاطره‌ مشترک افراد از وقایع و رویدادهای تجربه شده به وسیله آن‌ها، به عنوان عضوی از گروه، در چارچوبی اجتماعی و فضایی است. خاطرات‌ جمعی از طریق افزودن معنی به فضا، به ارتقای هویت مکانی می‌انجامند و این هویت مکانی، بازشناسی و ارتقای هویت شخص را به دنبال دارد. از این منظر، بی‌توجهی به مقوله خاطره‌جمعی در شهر می‌تواند عواقب ناخوشایندی همچون بحران‌های هویتی را در ‌پی‌ داشته باشد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی معیارها و عوامل تأثیر‌گذار بر شکل‌گیری و حفظ خاطرات‌جمعی در میادین شهری صورت گرفته است. به این منظور، در ابتدا مفهوم خاطره و خاطره‌جمعی و ارتباط آن با مکان و میدان از طریق مطالعه اسنادی آرای اندیشمندان شناسایی شده و معیارها و عوامل تأثیر‌گذار بر ‌شکل‌گیری و حفظ خاطرات‌ جمعی در عرصه عمومی ‌شهر و به ویژه میدان استخراج گردیده است. سپس این مؤلفه‌‌ها از طریق مطالعه اسنادی و برداشت‌های میدانی در میادین تجریش و بهارستان مورد بررسی مجدد و تدقیق قرار گرفته‌اند. در مرحله بعد، در راستای آزمون مدل اولیه( مؤلفه‌های استخراج‌شده از مرحله مطالعات اسنادی)، مصاحبه‌های ژرفکاوانه‌ای با گروه‌های دارای خاطرات ‌جمعی از میادین تجریش و بهارستان صورت ‌گرفته‌است. پس از آن، عوامل تأثیر‌گذار بر شکل‌گیری، یادآوری و تداوم خاطره در میادین تجریش و بهارستان با استفاده از تحلیل ‌محتوای ترکیبی( کمی‌و کیفی، با غلبه روش‌کیفی) از میان مصاحبه‌ها استخراج گردیده و در نهایت اهمیت هر یک از این عوامل با استفاده از نتایج بررسی ‌تطبیقی تعیین شده‌است. نتایج حاصل از مطالعات اسنادی به شناسایی مؤلفه‌های فضایی و مؤلفه‌های مرتبط با کاراکتر مکان انجامید. سکون، تجمع‌پذیری، انعطاف‌پذیری، دیالکتیک‌درون‌و‌بیرون، تعین‌فضایی، یکپارچگی و تداوم از جمله مؤلفه‌های فضایی و  جهت‌یابی، شناسایی و شفافیت( عناصر یادمانی، نام‌ها‌و‌اسامی و فعالیت‌ها‌و‌عملکردها) از جمله مؤلفه‌های مرتبط با کاراکتر مکان بوده‌اند. این در حالیست که نتایج مصاحبه‌های ژرفکاوانه، تحلیل‌محتوا و بررسی‌تطبیقی، سیما و منظر را نیز به مؤلفه‌های فوق افزود. نتایج این پژوهش نشان میدهد که این عوامل از سه طریق بر شکل‌گیری و تداوم خاطره تأثیرگذارند: زمینه‌سازی برای وقوع رویداد، کمک به شکل‌گیری تصویر‌ذهنی و زمینه‌سازی برای تداوم خاطره. علاوه براین، نتایج پژوهش حاضر نشان داده است که کاراکتر میادین تجریش و بهارستان بیش از فضای آن‌ها در شکل‌گیری و تداوم خاطره حائز اهمیت بوده است.

کلیدواژه‌ها

• خاطره جمعی
• مکان
• میدان تجریش
• میدان بهارستان
• بررسی تطبیقی

موضوعات

• جامعه شناسی شهری
• طراحی شهری

عنوان مقاله [English]

Comparative Analysis on Role of Tehran’s Squares in Promoting the Collective Memory of Citizens, Case Studies: Baharestan Square and Tajrish Square

چکیده [English]

Collective memory is the common memory of individuals, as members of a group, of the experienced events in a social and spatial framework. Collective memory brings about the place identity by creating meanings in a space. This place identity can end up with promoting personal identity; therefore, disregarding the collective memories of a city leads to huge expenses as identity crises. Thus, this research is carried out to identify the key factors on promoting collective memory in Tehran’s squares. In this regard, the research begins with giving an account of ‘collective memory’ and its relationship to place and square through the study of valid documents with the emphasis on Murice Halbwachs’s theory of the collective memory. Afterwards, the preliminary effective factors, derived from the documents studied were identified in both Tajrish and Baharestan squares by means of observation and documents study. In order to test the proposed model of factors, collective memories of visitors of Tajrish and Baharestan square were asked by semi-structured interview. Then, the key factors affecting the formation and promotion of collective memories of citizens were extracted through the combined content analysis (qualitative and quantitative) of interviews. Finally, the significance of the extracted factors was determined by comparative analysis. Based on the outcomes of the study of documents, these factors were fallen into two main categories: spatial factors and characteristical factors. While the result of the study of documents led to the identification of collectivity, tranquility, singularity, flexibility, insideness and outsideness, integrity, continuity, orientation, identification, and transparency, the consequence of both content and comparative analysis added “escape” to the mentioned factors. These factors affect the collective memory in three different ways. The first group of factors will end up with the formation of collective memory, while the second group influences the image of that memory and the last group brings about the continuity of memory. In addition, content and comparative analysis laid great emphasis on characteristical factors in formation and promotion of collective memory in both Tajrish and Baharestan squares.

کلیدواژه‌ها [English]

• Collective Memory
• Place
• Tajrish Square
• Baharestan Square
• Content Analysis
• Comparative Analysis