برنامه ریزی شهری
یعقوب ابدالی؛ سعید زنگنه شهرکی؛ حسین حاتمی نژاد؛ احمد پوراحمد؛ محمد سلمانی
چکیده
عملیاتی کردن مفهوم تاب‌آوری در برابر بلایای شهری نقطه عطفی در جهت درک ویژگی‌هایی است که به تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی و تعاملات مورد نیاز برای ساخت و حفظ آن کمک میکند. درحالی‌که سنجش تاب‌آوری در برابر بلایای شهری اخیراً توجه زیادی را به خود جلب کرده است، تاکنون رویکرد بهینه‌ای برای عملیاتی کردن این مفهوم به وجود نیامده ...
بیشتر
عملیاتی کردن مفهوم تاب‌آوری در برابر بلایای شهری نقطه عطفی در جهت درک ویژگی‌هایی است که به تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی و تعاملات مورد نیاز برای ساخت و حفظ آن کمک میکند. درحالی‌که سنجش تاب‌آوری در برابر بلایای شهری اخیراً توجه زیادی را به خود جلب کرده است، تاکنون رویکرد بهینه‌ای برای عملیاتی کردن این مفهوم به وجود نیامده است؛ بنابراین نیاز به انجام مطالعات تجربی بیشتری وجود دارد که چه چیزی تاب‌آوری در برابر بلایا را تشکیل میدهد و نحوه سنجش آن چگونه است. شهر خرم‌آباد به دلیل قرار گرفتن در معرض رواناب‌های سطحی جاری شده از کوه‌های اطراف، آب‌گرفتگی‌ها، طغیان رودخانه‌هایی که از مرکز شهر می‌گذرند و ویژگی ذاتی مکان قرارگیری در دره‌ای منحصربه‌فرد، مستعد ریسک‌های زیادی است. محققان پیش‌بینی می‌کنند که رویدادهای مرتبط با آب‌وهوا در آینده به دلیل تغییرات آب و هوایی، فراوانی و شدت آنها را افزایش میدهد. عواقب این رویدادها، یعنی خسارات به زیرساخت‌ها و اموال، و همچنین صدمات شخصی و تلفات جانی، احتمالاً افزایش خواهد یافت. در این پژوهش، سنجش تاب‌آوری بر ویژگی‌ها و ظرفیت‌های ذاتی شهر خرم‌آباد در زمینه وقوع سیلاب‌های ناگهانی از آب‌های سطحی یا ناشی از طغیان رودخانه‌ها متمرکز است. رویکرد اندازه‌گیری مبتنی بر ایجاد یک شاخص ترکیبی بر اساس شش بعد اجتماعی، اقتصادی، نهادی، زیرساختی، سرمایه اجتماعی و محیطی تاب‌آوری جامعه در برابر سیل است. این پژوهش با توسعه یک روش تصمیم‌گیری چندمعیاره ترکیبی انجام گرفته است، مدل ترکیبی DANP برای اولویت‌بندی شاخص‌های انتخابی و مدل TOPSIS به‌منظور رتبه‌بندی نواحی شهری خرم‌آباد بر اساس سطوح تاب‌آوری آنها استفاده شده است. بیشتر دادههای ارائه‌شده برای شاخص‌ها عمدتاً از مرکز آمار ایران به‌عنوان مرجع منحصربه‌فرد آمار رسمی کشور به‌دست‌آمده است، سایر دادههای موردنیاز از منابع اطلاعاتی در دسترس عموم شهرداری خرم‌آباد، سازمان مدیریت و پیشگیری از بلایای طبیعی، نوسازی و تجهیز مدارس ایران و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران بازیابی شده است. نتایج نشان میدهد که ناحیه 23 تاب‌آورترین ناحیه در شهر خرم‌آباد است، درحالی‌که نواحی 1، 4، 7، 13 و 17 دارای کمترین سطح تاب‌آوری هستند. چنین ارزیابی‌هایی مبتنی بر مکان فرصت و ابزاری برای ردیابی عملکرد جامعه در طول زمان را در اختیار تصمیم‌گیرندگان قرار می‌دهند تا تفکر تاب‌آوری را در توسعه شهری و برنامه‌ریزی شهری تاب‌آور ادغام نمایند.
برنامه ریزی شهری
بهادر زمانی؛ احسان بابائی سالانقوچ
چکیده
در سالهای اخیر استفاده از روش نظریه زمینه‌ای در نظام‌های علمی مرتبط با محیط ساخته شده و به طور خاص طراحی و برنامه‌ریزی شهری افزایش یافته است. از طرفی، عدم توجه کافی پژوهشگران به مبانی و ملاحظات روش‌شناختی نظریه زمینه‌ای و خوانش‌های آن، بعضاً به گونه‌ای از روش‌شناسی با خوانش‌های التقاطی منجر شده که گاه فاقد و ناقض ماهیت روش ...
بیشتر
در سالهای اخیر استفاده از روش نظریه زمینه‌ای در نظام‌های علمی مرتبط با محیط ساخته شده و به طور خاص طراحی و برنامه‌ریزی شهری افزایش یافته است. از طرفی، عدم توجه کافی پژوهشگران به مبانی و ملاحظات روش‌شناختی نظریه زمینه‌ای و خوانش‌های آن، بعضاً به گونه‌ای از روش‌شناسی با خوانش‌های التقاطی منجر شده که گاه فاقد و ناقض ماهیت روش نظریه زمینه‌ای و ملاحظات اولیه خوانش موردنظر از آن بوده است. با وجود این، بررسی و ارزیابی کیفیت اینگونه پژوهش‌ها در نظام‌های علمی مرتبط با محیط ساخته شده و به طور خاص طراحی و برنامه‌ریزی شهری کمتر انجام شده است. از این رو هدف مطالعه حاضر، ارزیابی نظام‌مندِ مطالعه‌های انجام شده با استفاده از روش نظریه زمینه‌ای در برنامه‌ریزی و طراحی شهری به منظور شناخت استفاده اصولی از این روش در این عرصه از دانش و ارائه پیشنهاداتی برای کاربردهای آتی می‌باشد. در این راستا انتخاب پژوهش‌های مورد بررسی با جستجوی نظام‌مند مقالات منتشر شده در پایگاه‌های معتبر علمی فارسی‌زبان با استفاده از روش مرور نظام‌مند انجام شده است. پس از غربالگری مطالعات موجود بر اساس معیارهای مشخص شده، 44 مطالعه منتشر شده تا سال 1399 انتخاب و بر اساس معیارهای ارزیابی روش نظریه زمینه‌ای مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج ارزیابی روش‌شناختی پژوهش‌های انجام شده مبتنی بر روش نظریه زمینه‌ای نشان داد با وجود اقبال فزاینده به استفاده از این روش در مطالعات حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری، بسیاری از این پژوهش‌ها در کاربست کامل و دقیق اصول و مراحل روش نظریه زمینه‌ای و خوانش‌های آن ناموفق بوده‌اند و نتیجه آنها به جای نظریه به عنوان دستاورد مورد انتظار از کاربست این روش به صورت دیاگرام، مدل و چارچوب مفهومی تنزل پیدا کرده است. همچنین نتایج بررسی حاضر نشان داد بهره‌گیری صرف برخی پژوهش‌ها از مجموعه‌ای از تکنیک‌های روش نظریه زمینه‌ای مانند کدگذاری و یا نگارش یادداشت‌های تحلیلی و غفلت از فرایندهای مهمی از قبیل نمونه‌گیری نظری، مقایسه مستمر و تحلیل عمیق مقوله‌ها موجب شده تا این مطالعه‌ها از عرصه توصیف فراتر نرفته و ضمن اکتفا به ارائه تم‌ها و روایت‌های تشریحی، کمتر به تولید نظریه به عنوان هدف روش نظریه زمینه‌ای دست یابند. بر اساس یافته‌های این مقاله، ارتقای کیفیت پژوهش‌های مبتنی بر روش نظریه زمینه‌ای در حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری نیازمند شناخت صحیح پژوهشگران از ماهیت، ویژگی‌ها و اصول نظریه زمینه‌ای و آگاهی عمیق از خوانش‌های این روش و تفاوت‌های آنها به منظور تناسب‌سنجی و توجیه انتخاب خوانش مناسب بر اساس اهداف و ویژگیهای پژوهش است.
مدیریت شهری
ارسطو یاری حصار؛ علی دشتی
چکیده
شوراهای اسلامی و شهرداری ها ارکان اصلی اداره شهرها را در ایران تشکیل می دهند. اهمیت و جایگاه شورای اسلامی شهرها به عنوان نهاد سیاستگذار در قوانین فرادست باعث شده تا این شوراها بر فرایندها و عملکرد مدیریت شهری تاثیرات قابل توجهی داشته باشند و به عبارتی عملکرد مدیریت شهری تابعی از تصمیمات و سیاست های مصوب این نهاد باشد لذا ضروریست به ...
بیشتر
شوراهای اسلامی و شهرداری ها ارکان اصلی اداره شهرها را در ایران تشکیل می دهند. اهمیت و جایگاه شورای اسلامی شهرها به عنوان نهاد سیاستگذار در قوانین فرادست باعث شده تا این شوراها بر فرایندها و عملکرد مدیریت شهری تاثیرات قابل توجهی داشته باشند و به عبارتی عملکرد مدیریت شهری تابعی از تصمیمات و سیاست های مصوب این نهاد باشد لذا ضروریست به منظور آسیب شناسی عملکرد و تدوین راهبردهای رفع آسیب، این نهاد مورد ارزیابی قرار بگیرد و طبیعتا موثرترین ابزار ارزیابی عملکرد شوراها را مصوبات آنها تشکیل می دهد. بر این اساس هدف این تحقیق ارزیابی مصوبات شورای اسلامی شهر تهران در دوره پنجم و تحلیل کمی و کیفی محتوای آنها می باشد. این تحقیق از نوع تحقیق های تحلیل محتوی می باشد. داده های مورد نیاز در این تحقیق به روشهای میدانی و اسنادی گردآوری شده است. مهمترین مرجع داده های مورد نیاز را سامانه جامع مصوبات شورای اسلامی شهر تهران تشکیل می دهد. جامعه آماری این تحقیق را تمامی مصوبات شورای دوره پنجم شهر تهران تشکیل می دهد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که شورای اسلامی دوره پنجم شهر تهران اگرچه بلحاظ شاخص های کمی موفقیت و رشد قابل ملاحظه ای را بدست آورده اما بررسی محتوی مصوبات نشان از عدم توفیق این شورا در انجام ماموریت های محوله در قانون تشکیلات، وظایف و اختیارات شوراهای اسلامی می باشد. بخش عمده ای از عملکرد این دوره از شورا را مصوباتی تشکیل می دهد که عملا تاثیر چندانی بر افزایش کیفیت زیست شهری نداشته و فاصله قابل توجهی بین نیازهای شهروندان و محتوی مصوبات شورای شهر تهران وجود دارد. همچنین تمرکز اصلی مصوبات شورا بر موضوعات شهرداری بیشتر از مسائل و موضوعات شهری بوده است. بر این اساس راهکارهای پیشنهادی عبارتند از تمرکز شورا بر روی موضوعات نظارتی تا قانون گذاری، فاصله گیری از موضوعات سطحی و تئوریک و پرداختن به مشکلات اصلی شهر تهران و ارزیابی میزان عملیاتی شدن مصوبات قبلی شورا.کلیدواژه ها: مصوبات، شورای شهر تهران، شهرداری تهران، طرح، لایحه
روان شناسی محیطی
علیرضا خدیوی پناه؛ اسلام کرمی
چکیده
با مطرح شدن مسکن اجتماعی بعنوان یک ضرورت در نظام های برنامه ریزی شهری، مساله پژوهش حاضر کیفیت سکونت در مجتمع های مسکونی و پیش فرض پژوهش نقش حریم در ارتقاء کیفیت سکونت است. هدف پژوهش، دستیابی به ساختاری انسانی و اجتماعی در مجتمع های مسکونی از طریق ارتقاء کیفیت سکونت است. تبیین مولفه ها و معیارهای کیفیت سکونت و حریم و چکونگی تحقق آن در ...
بیشتر
با مطرح شدن مسکن اجتماعی بعنوان یک ضرورت در نظام های برنامه ریزی شهری، مساله پژوهش حاضر کیفیت سکونت در مجتمع های مسکونی و پیش فرض پژوهش نقش حریم در ارتقاء کیفیت سکونت است. هدف پژوهش، دستیابی به ساختاری انسانی و اجتماعی در مجتمع های مسکونی از طریق ارتقاء کیفیت سکونت است. تبیین مولفه ها و معیارهای کیفیت سکونت و حریم و چکونگی تحقق آن در نمونه های مورد پژوهش_چهار مجتمع مسکونی در مشهد) سوالات پژوهش است. از طریق نمونه گیری تصادفی در نمونه آماری(345 نفر) و با استفاده از پرسشنامه باز، پژوهش میدانی انجام و با استفاده از نرم افزار تحلیل spss، نتایج مطالعات با استفاده از آزمونهای توصیفی، میانگین، همبستگی، رگرسیون و تحلیل مسیر ارایه شده است. یافته ها نشان می دهد، بین دو متغیر حریم و کیفیت سکونت رابطه معنادار و همبستگی برقرار و تنها دو متغیر وضعیت سکونت و جنسیت تاثیر مستقیم و مثبتی بر متغیر کیفیت سکونت دارند. گونه منفرد یا متمرکز مانند مجتمع ونوس، بیشترین میزان کیفیت سکونت و حریم را در حالت کلی و در بین مولفه های کیفیت سکونت(ادراکی-عاطفی، کالبدی-عملکردی، اجتماعی-فعالیتی) و مولفه های حریم(فردی-اجتماعی، اخلاقی-اعتقادی، رفتاری-عملکردی) دارا می باشد. کیفیت سکونت گونه پراکنده(مجتمع فرهنگیان) و سپس گونه محیطی(مجتمع پارس) به ترتیب در شرایط مطلوبند. و در رابطه با متغیر حریم، گونه محیطی(پارس) و سپس گونه پراکنده(فرهنگیان) در شرایط مطلوبند. حریم و کیفیت سکونت در مجتمع های مسکونی رابطه همبستگی و معناداری مثبتی دارند. در نهایت نتایج پژوهش، در سه حوزه طراحی واحدهای سکونتی، واحد همسایگی و مجموعه مسکونی ارایه شده است.
طراحی شهری
تکتم روشن دل؛ بختیار بهرامی؛ مهدی سعیدی؛ گوران عرفانی
چکیده
علی‌رغم نقش معنادار تحرک و فعالیت فیزیکی کودکان بر سلامت و بهزیستی آنان، این نوع فعالیت‌ها در همسایگی‌ها و محلات مسکونی رو به کاهش است. یکی از راه‌های جبران این مسئله، تقویت آن دسته از ویژگیهای محیطی است که هم مورد نظر کودکان است و هم آنان را به تحرک و فعالیت فیزیکی در محلههایشان ترغیب می‌کنند. تحقیقات پیشین این ویژگی‌ها را به‌صورت ...
بیشتر
علی‌رغم نقش معنادار تحرک و فعالیت فیزیکی کودکان بر سلامت و بهزیستی آنان، این نوع فعالیت‌ها در همسایگی‌ها و محلات مسکونی رو به کاهش است. یکی از راه‌های جبران این مسئله، تقویت آن دسته از ویژگیهای محیطی است که هم مورد نظر کودکان است و هم آنان را به تحرک و فعالیت فیزیکی در محلههایشان ترغیب می‌کنند. تحقیقات پیشین این ویژگی‌ها را به‌صورت موردی و یا در قالب چند مورد بررسی کرده‌اند. بااینحال به مطالعاتی با رویکرد جامع‌تر نیاز هست تا بتوان نقطه نظر کودکان را درباره مجموعه‌ای از این ویژگی‌ها فهم و بررسی کرد. بر این اساس، این پژوهش با مشارکت 450 کودک (8/43 % دختر و 2/56% پسر) ساکن در محله‌های منطقه 10 شهر مشهد، نظر آنان را درباره مجموعه‌ای از 28 ویژگی محیطی مستخرج از ادبیات جمع‌آوری میکند. در نهایت پاسخ‌های کودکان به‌کمک تحلیل عامل اکتشافی دسته‌بندی و مرتبط با عوامل نهایی بازتعریف شده‌اند. یافته‌ها نشان میدهد که تحرک و فعالیت فیزیکی این کودکان در محلههایشان متاثر از هفت عامل است: 1) اجازه والدین برای حضور بیرون از خانه، 2) مسیر پیاده امن و لذت‌بخش بهویژه از خانه به مدرسه و بالعکس، 3) امنیت اجتماعی به‌کمک فضاهای شاد و اجتماع‌پذیر، 4) قابلیت‌های محیطی قابل استفاده در شب و روز، 5) خوانایی به کمک مغازه‌ها در تراز همکف درکنار ساختمان‌های نشانه‌ای، 6) محیط متنوع برای کاوشگری و ماجراجویی و 7) ایمنی هنگام حرکت در فضا و بازی با وسایل. تقاضای مکرر برای انجام فعالیت‌های بازی‌وار حین فعالیت فیزیکی (تفریح، شادابی، و بازی با دوستان)، بیانگر این نکته است که ترجیح و تجربه کودکان درارتباط با تحرک و فعالیت فیزیکی، تفاوت بنیادی با بزرگسالان دارد. سیاست‌گذاران حوزه سلامت و برنامه‌ریزان و طراحان شهری زمانی می‌توانند به خلق یک محله حامی تحرک و فعالیت فیزیک کودکان نزدیک شوند، که چنین شرایط لذت‌بخشی را برای حضور و فعالیت مستقل آنان در فضاهای باز محله فراهم کنند.
محیط زیست شهری
الهام قاسمی؛ زهرا ناظمی؛ صفورا مختارزاده؛ مهدی سلیمانی
چکیده
جزیره گرمایی شهری (UHI ) یکی از مهمترین مشکلات شهرها در قرن جدید است که در نتیجه شهرنشینی و صنعتی شدن ایجاد شده‌است. شکل‌گیری جزایر گرمایی تحت تاثیر عوامل مختلف محیط طبیعی و مصنوع شهر می‌باشد که باعث افزایش درجه دما یک منطقه شهری در مقایسه با محیط اطراف میشود. مهمترین این عوامل شامل پوشش سبز، پوشش آبی، فشردگی ساخت ، نوع کاربری زمین ...
بیشتر
جزیره گرمایی شهری (UHI ) یکی از مهمترین مشکلات شهرها در قرن جدید است که در نتیجه شهرنشینی و صنعتی شدن ایجاد شده‌است. شکل‌گیری جزایر گرمایی تحت تاثیر عوامل مختلف محیط طبیعی و مصنوع شهر می‌باشد که باعث افزایش درجه دما یک منطقه شهری در مقایسه با محیط اطراف میشود. مهمترین این عوامل شامل پوشش سبز، پوشش آبی، فشردگی ساخت ، نوع کاربری زمین و... است. از این رو این مطالعه با هدف یافتن رابطه بین شدت جزایر گرمایی و عوامل کلان‌مقیاس محیط طبیعی و مصنوع در کلانشهر اصفهان انجام شده‌است. سوالات تحقیق در پنج سناریو برای شهر اصفهان مطرح شده‌اند. این سناریوها بر مبنای دمای سطح زمین در «چهار فصل سال» و یک سناریو جهت بررسی «تفاوت دمای سطح زمین در هنگام جاری بودن رودخانه زاینده‌رود» در بازه زمانی 2011 تا 2020 بوده و همبستگی آنها با متغیرهای «فشردگی ساخت»، «پوشش سبز»، «پوشش آبی» و «آلودگی هوا» ارزیابی شده‌است. روش تحقیق در بررسی ادبیات موضوع، روش مروری ساده بوده و در راستای ارزیابی متغیرها و بررسی رابطه میان جزایر گرمایی با متغیرهای مستقل پژوهش از روش ضریب همبستگی پیرسون ، در محیط نرمافزار SPSS استفاده شده، و نوع و میزان ارتباط هر عامل با شکل‌گیری جزایر گرمایی شهر اصفهان شناسایی گردیده‌است. نقشه‌های جزایر گرمایی، بر مبنای نقشه‌های دمای سطح زمین (LST ) بر اساس تصاویر ماهوارهای سنجنده MODIS، نقشه ساختار سبز بر اساس پراکندگی پوشش گیاهی (NDVI ) و نقشه پوشش آبی بر اساس شاخص نرمال‌شده پراکندگی آبی (NDWI )، بر مبنای تصاویر ماهوارهای Landsat 8 با پردازش در محیط نرمافزار ENVI 5.3 تهیه شده‌است. نتایج نشان میدهد در هنگام شب در محدوده شهر اصفهان در تمامی سناریوها، جزایر گرمایی و در هنگام روز، جزایر سرمایی پدید می‌آید. اصلی‌ترین عامل تشدیدکننده جزایر گرمایی در شهر اصفهان، فشردگی ساخت (نسبت توده به فضا) است؛ آلودگی هوا نیز ارتباط اندکی با افزایش دمای سطح در هنگام روز و تابش خورشید دارد. آنچه مشهود است، پوشش گیاهی در شهر اصفهان با توجه به شرایط اقلیمی نقش موثرتری به نسبت عوامل دیگر در تعدیل جزایر گرمایی شهر دارد.
برنامه ریزی شهری
علی اکبر سالاری پور؛ زهرا سیف ریحانی؛ نرگس طالب ولی اله
چکیده
همان طور که مولفه هایی هستند که از دلبستگی به مکان تاثیر می پذرند، مولفه هایی نیز وجود دارند که بر دلبستگی به مکان تاثیر می گذارند. پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا عوامل مثبت و منفی تاثیرگذار بر دلبستگی به مکان را تعیین نماید. جهت دستیابی به هدف پژوهش، از روش ترکیبی کیفی-کمی بهره گرفته شده است. هم چنین تصاویر گردآوری شده، بر اساس نوع مکان ...
بیشتر
همان طور که مولفه هایی هستند که از دلبستگی به مکان تاثیر می پذرند، مولفه هایی نیز وجود دارند که بر دلبستگی به مکان تاثیر می گذارند. پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا عوامل مثبت و منفی تاثیرگذار بر دلبستگی به مکان را تعیین نماید. جهت دستیابی به هدف پژوهش، از روش ترکیبی کیفی-کمی بهره گرفته شده است. هم چنین تصاویر گردآوری شده، بر اساس نوع مکان و مقیاس جغرافیایی دسته بندی شدند. در پژوهش حاضر، 23 عامل مثبت( خاطرات، شباهت، نماد، احساسات مثبت، آرامش، راحتی، امنیت، تعادل شهر و طبیعت، ارتباط با طبیعت، بوی مطلوب، چشایی، لامسه، شنوایی، زیبایی شناختی، هویت منحصر به فرد، پشتیبانی از علایق، موقعیت مکانی، نوع مسکن، رشد شخصی ، حفظ میراث گذشته، حریم خصوصی، قدمت، انسجام اجتماعی) و 7 عامل منفی( آسیب دیدن محیط زیست ، رکود اقتصادی، ناکارآمدی مدیریت شهری، تنهایی، ناآگاهی و بی توجهی به جامعه، فراموش شدن فعالیت های فرهنگی، احساسات منفی) تاثیرگذار بر دلبستگی به مکان شناسایی شد. نتایج حاصل از پژوهش بیان می دارد که عوامل زیبایی شناختی، خاطرات و احساسات مثبت بیشترین تاثیر مثبت را بر دلسبتگی به مکان می گذارند و ناکارامدی مدیریت شهری، احساسات منفی و رکود اقتصادی بیشترین تاثیر منفی را بر دلبستگی به مکان می گذارند. فضای تفریحی، خانه، محله، مکان تجاری، فضای شی، کاربری های فرهنگی-آموزشی-اداری و مکان اجتماعی، به ترتیب، بیشترین میزان فراوانی را کسب نمودند. فضای محیطی، رایج ترین نوع مکان بود که شامل مکان هایی مانند خانه چند طبقه، مسیر کنار دریا، بازار و غیره می شود. مدیریت شهری می تواند با مورد توجه قرار دادن عوامل مثبت و منفی، میزان دلبستگی شهروندان به شهر را افزایش دهد.
مدیریت شهری
بهناز امین زاده؛ سید هادی حسینی؛ سیدرضا موسوی‌پور
چکیده
نمای ساختمان‌ها به عنوان یکی از اجزای اصلی تشکیل دهنده سیما و منظر شهر، دارای مولفه‌های هویتی است. در سالهای اخیر، مساله هویت شهرهای ایران و به خصوص تاثیر نمای ساختمان‌ها بر هویت شهر تهران در کانون توجه مراکز علمی و اجرایی بوده و قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های اجرایی مختلفی برای سامان‌بخشی به وضعیت نابسامان نمای ساختمان‌ها ...
بیشتر
نمای ساختمان‌ها به عنوان یکی از اجزای اصلی تشکیل دهنده سیما و منظر شهر، دارای مولفه‌های هویتی است. در سالهای اخیر، مساله هویت شهرهای ایران و به خصوص تاثیر نمای ساختمان‌ها بر هویت شهر تهران در کانون توجه مراکز علمی و اجرایی بوده و قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های اجرایی مختلفی برای سامان‌بخشی به وضعیت نابسامان نمای ساختمان‌ها وضع شده است، اما همچنان آشفتگی قابل توجهی، به خصوص در نماهای ساختمان‌های جدید شهر تهران مشهود است. هدف این پژوهش آسیب‌شناسی قوانین و مقررات تاثیرگذار بر نمای ساختمان‌های جدید از طریق سنجش تطبیقی مولفه‌های اصلی هویت‌ساز نما در ادبیات پژوهشی از یک طرف و قوانین و مقررات (اسناد رسمی) کشور از طرف دیگر و نحوه کارکرد آنها است، تا بدین ترتیب چگونگی و چرایی رسیدن به وضع موجود و دلایل آن تحلیل شود. همچنین به جهت سنجش میزان اثرگذاری و تحقق مولفه‌های مستخرج از اسناد، محله حکیمیه واقع در منطقه 4 شهرداری تهران که در سالهای اخیر بیشترین آمار صدور پروانه و ساخت و ساز آپارتمانی را به خود اختصاص داده است، انتخاب گردید. تجزیه و تحلیل دادههای اسنادی به روش تحلیل محتوا، تعیین حجم نمونه مطالعاتی بر اساس فرمول کوکران و تحلیل دادههای حاصل از مشاهدات میدانی و مولفه‌های سازنده هویت نمای حدود 300 ساختمان با کمتر از سه سال سن، واقع در محله حکیمیه شهر تهران در خصوص تحقق و یا عدم تحقق مولفه‌ها، با استفاده از روشهای آماری و تحلیل متون استخراج شده از مصاحبه‌ها به روش تفسیری نشان میدهد، میزان تحقق الزامات و توصیه‌های مدنظر اسناد رسمی در زمینه مولفه‌های نمای ساختمان‌های نمونه در محله حکیمیه، 58 درصد می‌باشد و سه عامل، 1. ضعف محتوایی و ساختاری اسناد، 2. نبود اختیارات و ضمانت اجرایی کافی و 3. ضعف در نظارت و سیاست‌های بازدارنده، به ترتیبِ بیشترین به کمترین اهمیت، سبب عدم تطبیق یا کاهش میزان تحقق مولفه‌های هویت‌ساز نمای ساختمان‌ها از منظر اسناد رسمی بوده است.
بازآفرینی و تجدید حیات بافت تاریخی
مریم همتیان دهکردی؛ افسون مهدوی؛ محمدرضا ایروانی
چکیده
بازآفرینی شهری یک زمینه متقاطع ازسیاست های شهری و یک گزینه استراتژیک مهم در ارتقای توسعه شهری در سطح جهانی است. بررسی سیرتحول تجارب بازآفرینی شهری وارزیابی آنها نشان داده است که موفقیت درمحدوده های شهری تنها با بهبود کالبدی حاصل نمی شود، بلکه از وجهی اجتماعی نیزبرخورداراست که برمبنای آن مردمان ساکن نیزعملا درفرایند بازآفرینی وارد ...
بیشتر
بازآفرینی شهری یک زمینه متقاطع ازسیاست های شهری و یک گزینه استراتژیک مهم در ارتقای توسعه شهری در سطح جهانی است. بررسی سیرتحول تجارب بازآفرینی شهری وارزیابی آنها نشان داده است که موفقیت درمحدوده های شهری تنها با بهبود کالبدی حاصل نمی شود، بلکه از وجهی اجتماعی نیزبرخورداراست که برمبنای آن مردمان ساکن نیزعملا درفرایند بازآفرینی وارد می شوند.مؤلفه های فراکالبدی همانند ساختار اجتماعی بافت ها، کمیت و کیفیت روابط و مشارکت ساکنان که تا پیش از این در برابر نگاه صرفاً کالبدی طرح ها نادیده انگاشته می شد، می تواند در قالب سرمایه های اجتماعی، ابزار و محرکی برای نوسازی مطلوب تر و مقبول تر از نظر ساکنان بافت باشد. سرمایه های اجتماعی پایه واساس پایداری وتوانایی جامعه درخودسازی ونبود آن عاملی درزوال محلات شهری است. متاسفانه درایران بسیاری از رهیافت های بازافرینی شهری باهدف ساماندهی مناطق فرسوده بانگرش تک بعدی(کالبدی)و کم توجهی به سایر ساختارهای انسانی و نقش مردم درتصمیم گیری ها زمینه فرسودگی بیشتر را فراهم کرده است. درشهر شهرکردنیزعدم هماهنگی میان سازمان ها، متولیان واجراکنندگان طرح ها ونادیده انگاشتن نظر ونیازهای ساکنین وگروه های ذینفع درتصمیم گیری ها، هسته مرکزی شهر راباطیف وسیعی از انواع مشکلات کالبدی، اجتماعی، اقتصادی وزیست محیطی روبرو کرده است. این تحقیق بر آن است تا با بررسی مولفه های موثر برتوسعه فرهنگ جامعه محلی ، زمینه های تحقق رویکرد بازآفرینی را در محدوده مورد مطالعه معرفی و بررسی نماید به گونه ای که متناسب با زیر ساخت ها و بسترهای شهرو بهره مندی از ظرفیت نهادی بخش فرهنگ محلی، زمینه های رشد اقتصادی-اجتماعی و سیاسی محقق شود. جامعه آماری این پژوهش، مردم ساکن هسته مرکزی شهرکرد و نمونه های انتخابی16نفرازاهالی محل هستندکه به کمک روش نمونه گیری هدفمند وراهبردگلوله برفی انتخاب شده اند.رویکرد پژوهش انجام شده کیفی و باراهبردمردم نگاری است وبه کمک مصاحبه های عمیق ونیمه ساختارمند وکدگذاری مفاهیم ، مقولات نهایی بدست آمده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که جهت تحقق موفقیت آمیز رویکرد بازآفرینی شهری،مولفه های موثر برتوسعه فرهنگ جامعه محلی شامل مولفه های معنایی، کالبدی، عملکردی واجتماعی نقش مهمی درتوانمندسازی ساکنان، جلب اعتماد آنان، افزایش تعلق به محلات هدف و به طورکلی تحقق پذیری بازآفرینی شهری در هسته مرکزی شهرکرد دارند.
برنامه ریزی شهری
توحید حاتمی خانقاهی؛ سحر فهیمی حمیدآباد؛ وحید وزیری
چکیده
پیش‌بینی‌های علمی بیانگر افزایش قابل توجه جمعیت سالمندان در سالهای پیش‌رو بوده و بر لزوم توجه به نیازهای متنوع و زندگی اجتماعی آنها تاکید میکند. عدم توجه به نیازهای اجتماعی سالمندان، پتانسیل سالمندان را برای مشارکت در جامعه محدود میکند. مطالعات موجود اغلب به نیازهای کالبدی سالمندان پرداخته و در زمینه نیازهای اجتماعی آنها ...
بیشتر
پیش‌بینی‌های علمی بیانگر افزایش قابل توجه جمعیت سالمندان در سالهای پیش‌رو بوده و بر لزوم توجه به نیازهای متنوع و زندگی اجتماعی آنها تاکید میکند. عدم توجه به نیازهای اجتماعی سالمندان، پتانسیل سالمندان را برای مشارکت در جامعه محدود میکند. مطالعات موجود اغلب به نیازهای کالبدی سالمندان پرداخته و در زمینه نیازهای اجتماعی آنها بهویژه در فضاهای عمومی کمبود مطالعات مشهود است. هدف تحقیق ارزیابی عوامل محیطی موثر بر بهزیستی اجتماعی سالمندان در کالبد فضاهای عمومی شهری در نمونه موردی تحقیق بود. این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی است که در بوستان مصلی و پیاده‌راه شیخ صفی در شهر اردبیل طی دو مرحله انجام شد. در مرحله اول تعداد 47 عامل کالبدی در5 شاخص دسته‌بندی گردید و 50 نفر از متخصصین معماری عوامل کالبدی موثر بر بهزیستی اجتماعی را در دو نمونه موردی تحقیق مقایسه نمودند. در مرحله دوم 74 نفر از سالمندان حاضر به پرسشنامه استاندارد بهزیستی اجتماعی Keyes دارای 5 شاخص پاسخ دادند. در نهایت دادههای بدست آمده در نرم افزار26 SPSS آنالیز گردید. در مرحله اول آزمون ناپارامتریک ویلکاکسون برای مقایسه عوامل کالبدی بین دو نمونه موردی انجام شد. عوامل کالبدی در پیاده‌راه شیخ صفی نسبت به بوستان مصلی دارای وضعیت مطلوب‌تری است و در مرحله دوم آزمون کاکران- منتل- هانزل برای بدست آوردن میزان اثر‌پذیری بهزیستی اجتماعی سالمندان از عوامل کالبدی در نمونه‌های موردی انجام گردید. طبق نتایج سالمندان در پیاده‌راه شیخ صفی از بهزیستی اجتماعی بهتری برخوردارند. یافته‌ها نشان داد کیفیت عوامل کالبدی و بهبود این عوامل در فضای باز منجر به تاثیر مثبت در بهزیستی اجتماعی سالمندان می‌گردد.
اسکان غیر رسمی
زهرا شاهی حق؛ مینو قره بگلو؛ حامد بیتی
چکیده
مسکن یکی از مهمترین نیازهای انسان به شمار می‌رود و سکونتگاه‌های حاشیه‌ای راه‌حل اقشار کم‌درآمد جامعه به مسئله مسکن است و به تدریج منجر به معضلات گوناگونی شده و این سکونتگاه‌ها را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. البته رهیافت‌های مختلفی برای حل این معضل ارائه شده و توانمندسازی یکی از بروزترین و کارآمدترین آن‌هاست؛ که از ...
بیشتر
مسکن یکی از مهمترین نیازهای انسان به شمار می‌رود و سکونتگاه‌های حاشیه‌ای راه‌حل اقشار کم‌درآمد جامعه به مسئله مسکن است و به تدریج منجر به معضلات گوناگونی شده و این سکونتگاه‌ها را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. البته رهیافت‌های مختلفی برای حل این معضل ارائه شده و توانمندسازی یکی از بروزترین و کارآمدترین آن‌هاست؛ که از مهمترین محور آن کسب قدرت کنترل و تسلط بر نیروهای تأثیرگـذار بـر حیات انسانی است. بنابراین هدف پژوهش بررسی رابطه حیات‌پذیری فضاهای سکونتی قشر کم‌درآمد با توانمندسازی ساکنان آن می‌باشد و در پی پاسخ به این پرسش است که کدام عوامل بیشترین تاثیر را بر حیات‌پذیری فضاهای سکونتی و توانمندسازی ساکنان آن دارد؟ و هریک از این عوامل چگونه بر شکل‌گیری رابطه بین این دو در صورت وجود اثر می‌گذارند؟ براساس ادبیات موجود الگویی از موثرترین ابعاد و معیارها، جهت حیات‌پذیری فضاهای سکونتی و توانمندی ساکنان آن استخراج گردید. به‌منظور ارزیابی الگوی نظری، چهار محله مسکونی در چهار پهنه‌ی حاشیه‌نشین شهر تبریز (محلات سیلاب، ابوذر، زمزم و آخماقیه) انتخاب و با روش پرسشنامه در بستر مطالعات میدانی اقدام به بررسی شد. شیوه پژوهش پایه‌ای این پژوهش، همبستگی است که با تبیین الگوی معادله‌های ساختاری، حیات‌پذیری به‌عنوان متغیر مستقل و توانمندسازی به‌عنوان متغیر وابسته مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس، بارعاملی هر سنجه و جایگاه هریک از متغیرهای الگوی نظری تعیین شد. یافته‌های پژوهش بر اهمیت ابعاد حیات‌پذیری فضاهای سکونتی در توانمندسازی ساکنان آن دلالت دارد و نشان میدهد، معیارهای حیات‌پذیری فضاهای سکونتی در راستای تحقق توانمندسازی ساکنان قرار دارند. همچنین موثرترین بعد در حیات‌پذیری فضاهای سکونتی بعد ادراکی-معنایی و موثرترین بعد در توانمندسازی ساکنان، بعد روانی(شناختی) است؛ که معیارهای ادراکی-معنایی حیات‌پذیری بیشترین تاثیر را بر توانمندی روانی ساکنان دارد. از نقاط حاشیه‌نشین شهر تبریز، پهنه شمالی نسبت به سایر پهنه‌ها از حیات‌پذیری و توانمندسازی پایینی برخوردار بوده و نیازمند توجه ویژه است.
محیط زیست شهری
نجمه سادات مصطفوی؛ پروین پرتوی؛ زهرا اسدالهی
چکیده
مناطق شهری به عنوان سیستم‌های انسانی- محیطی، برای پایداری و رفاه به اکوسیستم (بوم‌نظام)های طبیعی متکی می-باشند، از این رو، گنجاندن خدمات بوم‌نظام در برنامه‌ریزی برای ارتقای توسعه پایدار شهری ضروری است. اراک شهری صنعتی با تعدد بحران‌های محیط‌زیستی همچنان براساس سیستم برنامه‌ریزی جامع در قالب طرح‌های جامع و تفصیلی مدیریت میشود ...
بیشتر
مناطق شهری به عنوان سیستم‌های انسانی- محیطی، برای پایداری و رفاه به اکوسیستم (بوم‌نظام)های طبیعی متکی می-باشند، از این رو، گنجاندن خدمات بوم‌نظام در برنامه‌ریزی برای ارتقای توسعه پایدار شهری ضروری است. اراک شهری صنعتی با تعدد بحران‌های محیط‌زیستی همچنان براساس سیستم برنامه‌ریزی جامع در قالب طرح‌های جامع و تفصیلی مدیریت میشود که نیازمند رویکردی مبتنی بر بوم‌شناسی در زمینه توسعه شهری است. با وجود علاقه فزاینده به مفهوم خدمات بوم‌نظام در تحقیقات، شکاف‌های دانش قابل‌توجهی در مورد ادغام آن در برنامه‌ریزی وجود دارد. این مقاله به دنبال پر کردن این شکاف از طریق بررسی کاربرد فعلی و بالقوه خدمات بوم‌نظام در برنامه‌های توسعه شهری است. برای پاسخگویی به این هدف، از روش تحلیل محتوا با رویکرد جهت‌دار (روش قیاسی متکی بر نظریه) استفاده و میزان پرداختن به 19 خدمت بوم‌نظام، در سه مؤلفه طرح (پایگاه اطلاعات، چشم انداز/اهداف و اقدامات) در طرح توسعه و عمران شهر اراک بررسی شد. نتایج حاکی از پذیرش مفهوم خدمات بوم‌نظام در بخش‌هایی از سند توسعه مورد مطالعه بود، با این حال، سند مذکور فاقد دیدگاه کل‌نگر در مورد بوم‌شناسی شهری و مزایای آن است. در سه مؤلفه مورد بررسی، 607 بار به صورت ضمنی (312بار- 4/51درصد) و صریح (295بار- 6/48درصد) به این خدمات اشاره شده که بیشترین توجه در مؤلفه پایگاه‌داده (358بار- 59درصد) صورت گرفته است. اختلاف امتیاز خدمات فرهنگی (400) با خدمات تأمینی (274)، تنظیمی (198) و حمایتی (30) در این تحلیل میتواند بیانگر این مطلب باشد که خدمات فرهنگی از شمول بیشتری در مقایسه با سایر خدمات در طرح جامع کلانشهر اراک برخوردار است. عدم پیوستگی در پرداختن به هر یک از خدمات و یا مفاهیم ذکر شده در سه مؤلفه نشان میدهد که ارتباط معناداری بین مطالعات در بخش شناخت و تحلیل، هدف‌گذاری و ترسیم چشم‌انداز و در آخر ارائه طرح‌های پیشنهادی و نگارش ضوابط و مقررات وجود ندارد.
طراحی شهری
نینا قصلانی؛ آزاده آقالطیفی؛ مرجان نعمتی مهر؛ حمید ندیمی
چکیده
معماری و شهرسازی با محیط ارتباط دارند؛ محیط، ظرف تجربیات فردی و جمعی افراد است و خاطره را شکل میدهد. مطالعات خاطره، یک زمینه تحقیقاتی رو به رشد است که بر روی طیف وسیعی از رشته‌ها از قبیل علوم اجتماعی، علوم انسانی، مطالعات منظر و معماری و شهرسازی تمرکز دارد. پژوهش‌هایی در ایران و جهان در رابطه با خاطره در محیطهای انسانساخت صورت ...
بیشتر
معماری و شهرسازی با محیط ارتباط دارند؛ محیط، ظرف تجربیات فردی و جمعی افراد است و خاطره را شکل میدهد. مطالعات خاطره، یک زمینه تحقیقاتی رو به رشد است که بر روی طیف وسیعی از رشته‌ها از قبیل علوم اجتماعی، علوم انسانی، مطالعات منظر و معماری و شهرسازی تمرکز دارد. پژوهش‌هایی در ایران و جهان در رابطه با خاطره در محیطهای انسانساخت صورت پذیرفته و هریک از دیدگاهی متفاوت به موضوع نگریسته‌اند. مقاله حاضر با هدف تحلیل و تفسیر آنچه تاکنون در ایران منتشر شده و نیز برای پیشگیری از تکرار در این زمینه و یافتن شکاف‌های تحقیقاتی موجود، به بررسی کبفب مطالعات انجام شده، پرداخته است. این پژوهش به مرور نظام‌مند مطالعات پیشین پرداخته و تعداد 38مقاله و 4 رساله دکتری، که خاطره موضوع اصلی آنها بوده، بر اساس شکل پریزما انتخاب و بررسی شده و با مطالعه ساختار و محتوای آنها به ترسیم چشم‌انداز کنونی پژوهش‌های با موضوع خاطره، دست یافته‌است. نتایج بیانگر حجم روزافزون مطالعات خاطره با محوریت خاطره جمعی است. تکرار محتوایی پژوهش‌های خاطره، توجه بسیار اندک به کاربران ویژه محیط مانند کودک، سالمند و ...، تمرکز تعداد زیادی از مطالعات بر شهر تهران، عدم بررسی خاطره در دوره‌های سنی مختلف انسان و عدم توجه به خاطره فردی افراد از مکان‌های ویژه مانند مکان‌های کودکی، از جمله مشکلات مطالعات در این زمینه هستند. از جمله مقوله‌های پرتکرار ترکیب‌شده با خاطره می‌توان به هویت، تعلق مکانی، دلبستگی مکان و احیا و بازسازی اشاره کرد. همچنین بیشترین تعداد مطالعات به خاطره در فضاهای شهری و میدان‌های شهری پرداخته است.
)
