نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• یعقوب ابدالی ¹
• سعید زنگنه شهرکی ²
• حسین حاتمی نژاد ³
• احمد پوراحمد ⁴
• محمد سلمانی ⁵

¹ پژوهشگر دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران

² دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

³ دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران

⁴ استاد دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران

⁵ دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

چکیده

عملیاتی کردن مفهوم تاب‌آوری در برابر بلایای شهری نقطه عطفی در جهت درک ویژگی‌هایی است که به تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی و تعاملات مورد نیاز برای ساخت و حفظ آن کمک می‌کند. درحالی‌که سنجش تاب‌آوری در برابر بلایای شهری اخیراً توجه زیادی را به خود جلب کرده است، تاکنون رویکرد بهینه‌ای برای عملیاتی کردن این مفهوم به وجود نیامده است؛ بنابراین نیاز به انجام مطالعات تجربی بیشتری وجود دارد که چه چیزی تاب‌آوری در برابر بلایا را تشکیل می‌دهد و نحوه سنجش آن چگونه است. شهر خرم‌آباد به دلیل قرار گرفتن در معرض رواناب‌های سطحی جاری شده از کوه‌های اطراف، آب‌گرفتگی‌ها، طغیان رودخانه‌هایی که از مرکز شهر می‌گذرند و ویژگی ذاتی مکان قرارگیری در دره‌ای منحصربه‌فرد، مستعد ریسک‌های زیادی است. محققان پیش‌بینی می‌کنند که رویدادهای مرتبط با آب‌وهوا در آینده به دلیل تغییرات آب و هوایی، فراوانی و شدت آن‌ها را افزایش می‌دهد. عواقب این رویدادها، یعنی خسارات به زیرساخت‌ها و اموال، و همچنین صدمات شخصی و تلفات جانی، احتمالاً افزایش خواهد یافت. در این پژوهش، سنجش تاب‌آوری بر ویژگی‌ها و ظرفیت‌های ذاتی شهر خرم‌آباد در زمینه وقوع سیلاب‌های ناگهانی از آب‌های سطحی یا ناشی از طغیان رودخانه‌ها متمرکز است. رویکرد اندازه‌گیری مبتنی بر ایجاد یک شاخص ترکیبی بر اساس شش بعد اجتماعی، اقتصادی، نهادی، زیرساختی، سرمایه اجتماعی و محیطی تاب‌آوری جامعه در برابر سیل است. این پژوهش با توسعه یک روش تصمیم‌گیری چندمعیاره ترکیبی انجام گرفته است، مدل ترکیبی DANP برای اولویت‌بندی شاخص‌های انتخابی و مدل TOPSIS به‌منظور رتبه‌بندی نواحی شهری خرم‌آباد بر اساس سطوح تاب‌آوری آن‌ها استفاده شده است. بیشتر داده‌های ارائه‌شده برای شاخص‌ها عمدتاً از مرکز آمار ایران به‌عنوان مرجع منحصربه‌فرد آمار رسمی کشور به‌دست‌آمده است، سایر داده‌های موردنیاز از منابع اطلاعاتی در دسترس عموم شهرداری خرم‌آباد، سازمان مدیریت و پیشگیری از بلایای طبیعی، نوسازی و تجهیز مدارس ایران و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران بازیابی شده است. نتایج نشان می‌دهد که ناحیه 23 تاب‌آورترین ناحیه در شهر خرم‌آباد است، درحالی‌که نواحی 1، 4، 7، 13 و 17 دارای کمترین سطح تاب‌آوری هستند. چنین ارزیابی‌هایی مبتنی بر مکان فرصت و ابزاری برای ردیابی عملکرد جامعه در طول زمان را در اختیار تصمیم‌گیرندگان قرار می‌دهند تا تفکر تاب‌آوری را در توسعه شهری و برنامه‌ریزی شهری تاب‌آور ادغام نمایند.

کلیدواژه‌ها

• تاب آوری سیل شهری
• شاخص ترکیبی
• DANP
• TOPSIS
• خرم آباد

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Measuring urban resilience against flood risk using composite indicators (Case Study: Khorramabad city)

نویسندگان [English]

• Yaghob Abdali ¹
• Saeed Zanganeh Shahraki ²
• hossein hataminejad ³
• Ahmad Pourahmad ⁴
• Mohammd Salmani ⁵

¹ Ph.D. Researcher, Geography and Urban Planning, University of Tehran, Iran

² Associate Professor of Geography and Urban Planning, University of Tehran, Iran

³ Associate Professor of Geography and Urban Planning, Tehran University

⁴ Professor of Geography and Urban Planning, University of Tehran, Iran

⁵ Associate Professor of Geography and Rural Planning, Faculty of Geography, University of Tehran

چکیده [English]

Operationalizing the concept of urban disaster resilience is a major milestone toward understanding both the characteristics that contribute to the resilience of cities to natural hazards and the interactions required to build and sustain it. While the measurement of urban disaster resilience has recently gained much attention, there is so far no optimal approach for operationalizing this concept and therefore there is a need to conduct more empirical studies on what constitutes disaster resilience and how to assess it. The city of Khorramabad is prone to many risks due to exposure to surface runoff flowing from the surrounding mountains, floods, flooding of rivers that pass through the center of the city, and the inherent feature of being located in a unique valley. Researchers predict that future weather-related events will increase in frequency and intensity due to climate change.The consequences of these events, i.e. damage to infrastructure and property, as well as personal injuries and loss of life, are likely to increase. In this study, a resilience assessment focuses on the inherent characteristics and capacities of Khorramabad in the context of flash floods from surface water or from the overflow of rivers. The measurement approach is based on constructing a composite index based on six resilience dimensions social, economic, institutional, infrastructural, community capital, and environmental of community flood resilience. This follows by developing a hybrid multi-criteria decision-making method. The applied method is a combination of the DANP for prioritizing the selected indicators and the TOPSIS tools in order to get Khorramabad's urban districts ranked based on their resilience levels. Most of the data provided for the indicators are mainly obtained from the Iranian Statistics Center as the unique reference of the country's official statistics, Other required data were retrieved from publicly available information sources of Khorram Abad Municipality, Organization of Management and Prevention of Natural Disasters, Renovation and Equipping of Iranian Schools, and Ministry of Health, Treatment and Medical Education of Iran. The results clarify that District 23 is comparatively the most resilient district, while Districts 1, 4, 7, 13, and 17 are the lowest level of resilience. Such place-based assessments have an opportunity to track community performance over time and provide the tool to decision-makers in order to integrate resilience thinking into urban development and resilience-oriented urban planning.

کلیدواژه‌ها [English]

• Urban flood resilience
• Composite indicator
• DANP
• TOPSIS
• Khorramabad