نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• بهادر زمانی ¹
• احسان بابائی سالانقوچ ²

¹ استاد/دانشگاه

² گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

در سال‌های اخیر استفاده از روش نظریه زمینه‌ای در نظام‌های علمی مرتبط با محیط ساخته شده و به طور خاص طراحی و برنامه‌ریزی شهری افزایش یافته است. از طرفی، عدم توجه کافی پژوهشگران به مبانی و ملاحظات روش‌شناختی نظریه زمینه‌ای و خوانش‌های آن، بعضاً به گونه‌ای از روش‌شناسی با خوانش‌های التقاطی منجر شده که گاه فاقد و ناقض ماهیت روش نظریه زمینه‌ای و ملاحظات اولیه خوانش موردنظر از آن بوده است. با وجود این، بررسی و ارزیابی کیفیت این‌گونه پژوهش‌ها در نظام‌های علمی مرتبط با محیط ساخته شده و به طور خاص طراحی و برنامه‌ریزی شهری کمتر انجام شده است. از این رو هدف مطالعه حاضر، ارزیابی نظام‌مندِ مطالعه‌های انجام شده با استفاده از روش نظریه زمینه‌ای در برنامه‌ریزی و طراحی شهری به منظور شناخت استفاده اصولی از این روش در این عرصه از دانش و ارائه پیشنهاداتی برای کاربردهای آتی می‌باشد. در این راستا انتخاب پژوهش‌های مورد بررسی با جستجوی نظام‌مند مقالات منتشر شده در پایگاه‌های معتبر علمی فارسی‌زبان با استفاده از روش مرور نظام‌مند انجام شده است. پس از غربالگری مطالعات موجود بر اساس معیارهای مشخص شده، 44 مطالعه منتشر شده تا سال 1399 انتخاب و بر اساس معیارهای ارزیابی روش نظریه زمینه‌ای مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج ارزیابی روش‌شناختی پژوهش‌های انجام شده مبتنی بر روش نظریه زمینه‌ای نشان داد با وجود اقبال فزاینده به استفاده از این روش در مطالعات حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری، بسیاری از این پژوهش‌ها در کاربست کامل و دقیق اصول و مراحل روش نظریه زمینه‌ای و خوانش‌های آن ناموفق بوده‌اند و نتیجه آنها به جای نظریه به عنوان دستاورد مورد انتظار از کاربست این روش به صورت دیاگرام، مدل و چارچوب مفهومی تنزل پیدا کرده است. همچنین نتایج بررسی حاضر نشان داد بهره‌گیری صرف برخی پژوهش‌ها از مجموعه‌ای از تکنیک‌های روش نظریه زمینه‌ای مانند کدگذاری و یا نگارش یادداشت‌های تحلیلی و غفلت از فرایندهای مهمی از قبیل نمونه‌گیری نظری، مقایسه مستمر و تحلیل عمیق مقوله‌ها موجب شده تا این مطالعه‌ها از عرصه توصیف فراتر نرفته و ضمن اکتفا به ارائه تم‌ها و روایت‌های تشریحی، کمتر به تولید نظریه به عنوان هدف روش نظریه زمینه‌ای دست یابند. بر اساس یافته‌های این مقاله، ارتقای کیفیت پژوهش‌های مبتنی بر روش نظریه زمینه‌ای در حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری نیازمند شناخت صحیح پژوهشگران از ماهیت، ویژگی‌ها و اصول نظریه زمینه‌ای و آگاهی عمیق از خوانش‌های این روش و تفاوت‌های آنها به منظور تناسب‌سنجی و توجیه انتخاب خوانش مناسب بر اساس اهداف و ویژگی‌های پژوهش است.

کلیدواژه‌ها

• روش نظریه زمینه‌ای
• برنامه‌ریزی شهری
• طراحی شهری
• مرور نظام‌مند

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Evaluation of the application of the tenets of grounded theory methodology in Persian urban planning and design research

نویسندگان [English]

• Bahador Zamani ¹
• Ehsan Babaei Salanghooch ²

¹ دانشگاه هتر اصفهان

² Department of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran

چکیده [English]

In recent years, the use of grounded theory methodology has increased in scientific fields related to the built environment, especially in urban planning and design. On the other hand, researchers' lack of attention to the foundations and methodological considerations of grounded theory and its readings has sometimes led to a type of methodology with eclectic readings, which sometimes lacks and conflicts the nature of the grounded theory methodology and the primary considerations of the intended reading. Despite this, the review and evaluation of the quality of such research in the scientific fields related to the built environment, particularly urban design and planning has been done less. Therefore, the aim of the present study is to systematically evaluate the studies using the grounded theory methodology in urban planning and design in order to understand the appropriate application of the key tenets of this methodology in this field of knowledge and to provide suggestions for future applications. In this regard, the eligible studies have been selected by systematic search of papers published in reliable Persian-language scientific databases applying the systematic review method. After screening the existing studies based on the specified criteria, 44 studies published until 2019 were selected and evaluated based on the evaluation criteria of the grounded theory methodology. The results of the methodological evaluation of the conducted researches based on the grounded theory methodology showed that despite the increasing use of this method in urban planning and design research, many of these research have been unsuccessful in fully and accurately applying the principles and stages of the grounded theory methodology and its readings, and their results have been reduced to a diagram, model and conceptual framework instead of a theory as the expected achievement from the application of this method. In addition, the results of the present study showed that a number of the research only use a set of techniques of the grounded theory methodology including coding or memo writing. Neglecting important processes such as theoretical sampling, constant comparison and in-depth analysis of categories, has caused that these studies did not go beyond the level of description, and while limiting themselves to presenting descriptive themes and narratives, they rarely achieve theory building as the aim of the grounded theory methodology. Based on the findings of this paper, improving the quality of research based on the grounded theory methodology in the field of urban planning and design requires researchers with a correct understanding of the nature, characteristics and principles of the grounded theory and a deep insight of the readings of this method and their differences, in order to measure the appropriateness and justify the choice of the appropriate reading based on the aims and characteristics of the research.

کلیدواژه‌ها [English]

• grounded theory methodology
• urban planning
• urban design
• systematic review