نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مهرداد هدایتیان ¹
• علیرضا عینی‌فر ²

¹ دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

² استاد دانشکده معماری،پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

فضاهای باز شهری نقشی کلیدی در تسهیل تعاملات اجتماعی و ارتقای کیفیت زندگی شهری ایفا می‌کنند. این فضاها علاوه بر ایجاد بستری برای فعالیت‌های روزمره و تفریحی، می‌توانند به عنوان نقاط کانونی برای تقویت روابط اجتماعی، افزایش انسجام اجتماعی و ارتقای حس تعلق به مکان عمل کنند. با این حال، مطالعات داخلی در حوزه معماری و شهرسازی عمدتاً تعاملات اجتماعی را ذیل سه مفهوم اصلی «حضورپذیری»، «اجتماع‌پذیری» و «کیفیت محیط» بررسی کرده‌اند، بی‌آن‌که رابطه‌ی مفهومی و ساختاری این مفاهیم با یکدیگر و با چارچوب‌های نظری بین‌المللی به‌روشنی تبیین شده باشد. این پژوهش با هدف بازخوانی و تبیین این مفاهیم در یک بستر جامع مفهومی، ابتدا با بهره‌گیری از تحلیل واژگان کلیدی و مرور نظام‌مند نظریات جهانی، مؤلفه‌های تعاملات اجتماعی را در پنج دسته‌ی کالبدی، فعالیتی، ادراکی، زمینه‌ای و فناورانه طبقه‌بندی کرده و آن‌ها را در چارچوب مدل مکان دیوید کانتر سامان داده است. سپس، با استفاده از دستورالعمل PRISMA و روش فراترکیب، ۳۲ مقاله داخلی منتخب، با بهره‌گیری از نرم‌افزار MAXQDA تحلیل و کدگذاری شدند. یافته‌ها نشان می‌دهد که مفهوم حضورپذیری عمدتاً با مؤلفه‌های کالبدی–محیطی شامل تسهیلات، دسترسی، آسایش محیطی و سازماندهی فضایی مرتبط است؛ اجتماع‌پذیری با مؤلفه‌های فعالیتی–رفتاری شامل فعالیت‌های گروهی، تعاملات اجتماعی و رویدادهای جمعی ارتباط دارد؛ و کیفیت محیط به طور مشخص با مؤلفه‌های ادراکی–روانی مانند جذابیت، احساس امنیت، آسایش روانی و معنای محیط هم‌راستا است. همچنین مؤلفه‌های زمینه‌ای و فناورانه نقش تعدیل‌گر و تسهیل‌کننده در تقویت تعاملات اجتماعی دارند. تحلیل نهایی نشان داد که این سه مفهوم در تعامل متقابل با یکدیگر، چارچوبی یکپارچه و کاربردی برای درک و ارتقای تعاملات اجتماعی در فضاهای باز شهری فراهم می‌سازند. این چارچوب، مبنایی نظری برای طراحی فضاهای عمومی اجتماعی‌تر و بستری برای توسعه پژوهش‌های آینده در زمینه کیفیت اجتماعی محیط شهری ارائه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

• حضورپذیری"
• اجتماع‌پذیری"
• کیفیت محیط"
• تعاملات اجتماعی"
• فضاهای باز شهری"
• "
• فراترکیب"

موضوعات

• طراحی شهری

عنوان مقاله [English]

Conceptual Framework of Social Interactions in Urban Open Spaces: A Meta-Synthesis Analysis of Presence, Sociability, and Environmental Quality Concepts

نویسندگان [English]

• mehrdad hedayatian ¹
• Alireza Einifar ²

¹ Doctoral student of University of Tehran

² Professor of Architecture, Collage of Fine Arts, University of Tehran

چکیده [English]

Urban open spaces play a crucial role in facilitating social interactions and enhancing urban life quality. Beyond providing a venue for daily and recreational activities, these spaces serve as focal points to strengthen social relationships, improve social cohesion, and foster a sense of place attachment. However, domestic studies in architecture and urban planning primarily examine social interactions through three main concepts: "presence," "sociability," and "environmental quality," without clearly articulating the conceptual and structural relationships among these concepts or aligning them explicitly with international theoretical frameworks. This study aims to revisit and clarify these concepts within a comprehensive conceptual framework. Initially, through keyword analysis and a systematic review of global theories, the components of social interactions were categorized into five groups: physical, activity-based, perceptual, contextual, and technological, arranged according to David Canter's place model. Subsequently, employing PRISMA guidelines and the meta-synthesis method, 32 selected domestic articles were analyzed and coded using MAXQDA software. Findings indicate that "presence" primarily aligns with physical-environmental components such as facilities, accessibility, environmental comfort, and spatial organization; "sociability" corresponds closely to activity-behavioral components, including group activities, social interactions, and collective events; and "environmental quality" is specifically associated with perceptual-psychological components like attractiveness, sense of security, psychological comfort, and environmental meaning. Additionally, contextual and technological components play moderating and facilitating roles in enhancing social interactions. The final analysis demonstrates that these three concepts, through mutual interactions, provide an integrated and practical framework for understanding and enhancing social interactions in urban open spaces. This framework offers a theoretical foundation for designing more socially engaging public spaces and sets a groundwork for future research on the social quality of urban environments.

کلیدواژه‌ها [English]

• presence"
• sociability"
• environmental quality"
• social interaction"
• urban open spaces"
• "
• meta-synthesis "