نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• عرفانه قنبری ¹
• مهرناز مولوی ¹
• صابر محمدپور ¹
• سهند لطفی ²

¹ گروه شهرسازی، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

² گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

بیان مسئله: دگرگونی‌های گسترده اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در جوامع شهری و ظهور منافع، ارزش‌ها و نیازهای متعارض، رویکردهای برنامه‌ریزی شهری را به سمت تأکید بر وفاق جمعی و همگرایی دخیلان در راستای دستیابی به منافع مشترک سوق داده است؛ ضرورتی که در فرآیند عمل برنامه‌ریزی مشارکتی، برجسته‌تر از پیش رخ می‌نماید. این موضوع، تاکنون از پشتیبانی نظری کافی برخوردار نبوده است و اگرچه برخی مطالعات، وفاق را به‌عنوان بخشی از فرایند حل تعارضات بررسی کرده‌اند، اما کمتر بدان به‌عنوان مفهومی مستقل و چندبعدی پرداخته‌اند. این خود یکی از شکاف‌های اساسی در ادبیات برنامه‌ریزی شهری است.

هدف: پژوهش حاضر، در جستجوی شناسایی مضامین سازمان‌دهنده‌ و ارائه‌ی الگوی مفهومی برای تحقق وفاق جمعی در میان دخیلان در فرایند برنامه‌ریزی شهری است.

روش پژوهش: با جستجو و بررسی نظام‌مند منابع و بهره‌گیری از شیوه کیفی تحلیل مضمون و رهیافتی استقرایی از جزء به کل، ابتدا مضامین اولیه وفاق با کدگذاری دستی متون، تا مرحله اشباع نظری و رسیدن به یک جامعیت قابل تعریف از «مضامین سازمان‌دهنده وفاق جمعی در برنامه‌ریزی»، استخراج گردیدند. با دسته‌بندی کدها بر مبنای جایگاه آن‌ها در ایجاد وفاق، مضامین فرعی و سپس مضامین اصلی شکل گرفتند. در ادامه، با اعتبارسنجی مضامین با شیوه مثلث‌سازی نظری و تطبیق با دیدگاه‌های پیشین، بیان روابط و پیوند درونی میان آن‌ها، الگوی مفهومی تحقق وفاق ارائه گردید.

یافته‌ها: «فرایند تسهیل‌شده مشارکتی»، «دخیلان وکنشگران»، «گفتمان و عمل ارتباطی»، «مدیریت تعارض»، «روابط و مناسبات قدرت» و «مدیریت انطباقی» به عنوان مضامین اصلی سازمان‌دهنده وفاق جمعی شناسایی گردیدند که دارای ارتباط درونی متقابل هستند؛ فقدان هر مضمون می‌تواند فرایند تحقق وفاق را مختل سازد. «نظریه‌ ارتباطی» هابرماس، «حق به شهر» لوفور، «تکثرگرایی معاصر»، «قدرت» فوکو و «نظریه پیچیدگی»، اعتبار مضامین را تأیید می‌کنند.

نتایج:الگوی پیشنهادی، چارچوبی برای هدایت فرایند برنامه‌ریزی مشارکتی و مناسب مقیاس‌ها و زمینه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی و حقوقی است و با کاهش تعارضات، وفاقی مؤثر، عادلانه و پایدار را ممکن می‌سازد. طبق آن، لازمه وفاق جمعی «فرایند تسهیل شده مشارکتی» و درگیری فعال «دخیلان و کنشگران» است؛ «گفتمان و عمل ارتباطی» و توجه به «روابط و مناسبات قدرت» پیش‌شرط شناسایی صحیح تعارضات بوده و غفلت از آن‌ها، به ناکارآمدی «مدیریت تعارض» و نادیده گرفتن منافع متکثر می‌انجامد؛ «مدیریت انطباقی»، ارزیابی انتقادی، پایش و یادگیری مداوم برای اصلاح سیاست‌ها را ممکن می‌سازد. به دلیل قابلیت بومی‌سازی و امکان تحلیل عمیق‌تر سازوکارهای پنهان قدرت، می‌تواند پشتیبانی برای رویکردهای نوین برنامه‌ریزی، باشد.با وجود تمرکز بر جنبه‌های نظری، محدودیت‌های روش‌شناختی و اجرایی آن قابل چشم‌پوشی نیست.

کلیدواژه‌ها

• وفاق جمعی
• برنامه‌ریزی شهری
• مضامین سازمان‌دهنده
• عمل مشارکتی
• تعارض

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Representing the Organizing Themes of Consensus: Towards presenting a Conceptual Model for Achieving Harmony in Urban Planning Practice

نویسندگان [English]

• Erfaneh Ghanbari ¹
• Mehrnaz Molavi ¹
• Saber Mohammadpour ¹
• Sahand Lotfi ²

¹ Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, University of Guilan, Rasht, Iran

² Department of Urban Planning and Design, Faculty of Art and Architecture, Shiraz University, Shiraz, Iran

چکیده [English]

Problem Statement: Extensive economic, social, and political transformations in urban societies, along with the emergence of conflicting interests, values, and needs, have shifted urban planning approaches toward consensus and the convergence of stakeholders to achieve common benefits. Although it is a prominent necessity in participatory planning, this topic does not have adequate theoretical support. Some studies have examined consensus as a part of the conflict resolution process, but it has rarely been explored as an independent and multidimensional concept. This represents one of the key gaps in the urban planning literature.

Objective: The study aims to identify the organizing themes and propose a conceptual model for achieving consensus among stakeholders in the urban planning process.

Research Method: Through a systematic search and review of the literature and employing a qualitative thematic analysis approach with an inductive, bottom-up reasoning, initial consensus themes were extracted via manual coding of the texts. The process continued until acheiving the theoretical saturation and yielding a well-defined and comprehensive set of the “organizing themes of consensus in planning.” Codes were then categorized based on their role in fostering consensus, leading to the formation of sub-themes and likwise subsequently overarching main themes. Subsequently, the themes were validated through theoretical triangulation and cross-referenced with prior studies. By elucidating the relationships and internal linkages among these themes, a conceptual model for the realization of consensus was developed.

Findings: "Facilitated participatory process," "stakeholders and actors," "discourse and communicative action," "conflict management," "power relations and dynamics," and "adaptive management" were identified as the main organizing themes of consensus, all of which are interrelated. The absence of any one of these themes may disrupt the process of achieving consensus. The validity of these themes is supported by Habermas’s “Communicative Action Theory”, Lefebvre’s “Right to the City”, contemporary “Pluralism”, Foucault’s concept of “Power”, and “Complexity Theory”.

Results: The proposed model provides a framework to guide the participatory planning process and is adaptable to various scales and diverse cultural, political, and legal contexts. By mitigating conflicts, it facilitates an effective, equitable, and sustainable consensus. According to this model, consensus necessitates a “facilitated participatory process” and the active engagement of “stakeholders and actors.” “discourse and communicative action” and attention to “power relations and dynamics” are prerequisites for the accurate identification of conflicts; neglecting these elements leads to ineffective “conflict management” and the disregard of pluralistic interests. “Adaptive management” enables critical evaluation, continuous monitoring, and learning for policy adjustment. Due to its capacity for localization and deeper analysis of latent power mechanisms, this model can support contemporary planning approaches. Despite its emphasis on theoretical aspects, its methodological and practical limitations should not be overlooked.

کلیدواژه‌ها [English]

• Consensus
• Urban Planning
• Organizing Themes
• Participatory Action
• Conflict