نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• رویا مقابلی ¹
• علیرضا Mohammadi ²
• محمدحسن یزدانی ¹

¹ گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

² گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

گسترش تخلفات ساختمانی در بافت‌های شهری، تنها به‌معنای نادیده‌گرفتن ضوابط فنی و قانونی نیست، بلکه بازتابی از اختلال در نظام‌های سیاست‌گذاری زمین، ناکارآمدی فرآیندهای صدور مجوز، ضعف نهادهای نظارتی و خلأهای حقوقی در ساخت‌وساز شهری است. این پدیده در بسیاری از شهرهای ایران به معضلی ساختاری بدل شده که پیامدهایی نظیر رشد سکونتگاه‌های غیررسمی، آشفتگی کالبدی، کاهش کیفیت محیط شهری و تضعیف نظم فضایی را در پی داشته است. با وجود گسترش ادبیات پژوهشی، همچنان کمبود مطالعات دقیق با رویکرد داده‌محور و تحلیل مکانی–زمانی در مقیاس شهری محسوس است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل نوع‌شناسی، تراکم و الگوی فضایی تخلفات ساختمانی، به بررسی ۲۳۸۹۷ پرونده ثبت‌شده در کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری اردبیل طی سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ پرداخته است. رویکرد پژوهش توصیفی–تحلیلی، و ابزار آن سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) بوده است. برای تحلیل خوشه‌بندی فضایی و جهت‌گیری مکانی، از مدل میانگین نزدیک‌ترین همسایگی(ANN)، منحنی انحراف معیار، و مدل تخمین تراکم کرنل استفاده شده و نقشه‌های توزیع تخلفات نیز به‌صورت جداگانه ترسیم گردیده است. نتایج نشان می‌دهد سه نوع تخلف «احداث مغایر با پروانه» (۷۹۳۴ مورد)، «ساخت اعیانی مازاد» (۵۹۵۷ مورد) و «احداث بدون پروانه» (۴۵۰۲ مورد) بیشترین بسامد را داشته‌اند. مناطق ۲ و ۳ شهری تراکم بالاتری داشته‌اند و منطقه ۴، با وجود محرومیت کالبدی، آمار کمتری از ثبت تخلفات را نشان داده است. همچنین، در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل، کاهش ۲۶۳۹ موردی در مجموع تخلفات رخ داده است. یافته‌ها می‌تواند مبنایی برای بازنگری سیاست‌های کنترلی، بهبود سازوکارهای نظارتی، و توسعه سامانه‌های مکان‌محور برای پایش مستمر ساخت‌وسازهای شهری باشد. یافته‌های تحلیلی فضایی نشان داد که تخلفات ساختمانی به‌صورت خوشه‌ای و متمرکز در مناطق مرکزی شهر تمرکز یافته و حدود یک‌چهارم مساحت شهر به‌عنوان خوشه‌های پرتخلف (High-High) شناسایی شده است.

کلیدواژه‌ها

• تخلفات ساختمانی
• تحلیل فضایی
• سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)
• کمیسیون ماده ۱۰۰
• مدیریت شهری
• شهر اردبیل

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Spatio-Temporal Analysis of Building Violations by Violation Type Using GIS (Case Study: Ardabil City)

نویسندگان [English]

• Roya Moghabeli ¹
• Alireza Mohammadi ²
• Mohammad Hassan Yazdani ¹

¹ Department of Geography, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran

² Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran

چکیده [English]

The growing prevalence of building violations in urban areas is not merely a matter of ignoring technical and legal regulations; it reflects deeper dysfunctions in land policy systems, inefficiencies in permit issuance processes, weak regulatory institutions, and legal loopholes in urban construction governance. In many Iranian cities, this issue has evolved into a structural challenge, contributing to the expansion of informal settlements, spatial disorganization, decreased urban environmental quality, and disruption of spatial order. Despite the expanding body of research, there is still a notable lack of data-driven and spatio-temporal analyses at the urban scale. This study aims to examine the typology, density, and spatial distribution patterns of building violations by analyzing 23,897 recorded cases submitted to the Article 100 Commission of Ardabil Municipality between 2021 and 2022. The research adopts a descriptive-analytical approach, employing Geographic Information System (GIS) tools for spatial analysis. Spatial clustering and directional trends were analyzed using the Average Nearest Neighbor (ANN) model, Standard Deviational Ellipse, and Kernel Density Estimation (KDE), and thematic maps were generated for each violation type. The results indicate that the three most frequent violation types were: "construction inconsistent with permit" (7,934 cases), "excess built area" (5,957 cases), and "construction without permit" (4,502 cases). Higher densities were observed in Municipal Districts 2 and 3, while District 4—despite its physical deprivation—showed lower reported violations, likely due to underreporting and lack of formal monitoring. Moreover, a reduction of 2,639 cases was observed in 2022 compared to 2021. The findings provide a foundation for rethinking control policies, improving oversight mechanisms, and promoting spatial technologies for ongoing monitoring of urban construction activities. The spatial analytical findings revealed that building violations were clustered and concentrated in the central areas of the city, with approximately one-fourth of the urban area identified as high-high clusters of violations.

کلیدواژه‌ها [English]

• Building violations
• Spatial analysis
• Geographic Information System (GIS)
• Article 100 Commission
• Urban management
• Ardabil city