نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشکده‌ی شهرسازی دانشگاه تهران
2 برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، پردیس بین المللی کیش دانشگاه تهران
چکیده
پراکنده‌رویی شهری پدیده‌ای کالبدی _ فضایی است. نوعی گسترش افقیِ پراکنده، کم‌تراکم، جسته و گریخته و به دور از مراکز شهری که عموماً با عدم اختلاط کاربری همراه است و می‌تواند مبین اتلاف منابع و سرمایه، تهدید سلامت ساکنان شهر، آسیب‌رسانی به محیط‌زیست و تمایل توسعه در حاشیه‌های شهر و تبدیل مراکز شهری به بافت‌های فرسوده باشد. البته در این خصوص همه صاحبنظران در مطالعاتشان در خصوص علل، الگو، تبعات و سازوکار به یکسان عمل ننموده‌اند (اوینگ، 1997؛ گالستر، 2001؛ هَس، 2003؛ دیلمن، 2004؛ آلبرتی، 2005؛ سو، 2010؛ پولیدورو، 2011؛ یو 2013؛ و مانند آن). سئوال نظری این پژوهش این است که این پدیده از چه ابعادی برخوردار است، فرایند آن کدام و از چه سازوکاری تبعیت می‌کند؟ در این رابطه شهر اصفهان به عنوان مورد پژوهش انتخاب شد؛ زیرا این شهر در سال‌های اخیر با گسترش افقی لجام گسیخته‌ای همراه بوده است که پیامدهایی اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی به بار آورده است. پژوهش حاضر، با هدف تشخیص آسیب‌شناختی پهنه‌ها و فرایند پراکنده‌رویی و سازوکار آن در شهر اصفهان صورت گرفته است. به نظر می‌رسد بیشترین میزان پراکنده‌رویی در شهر اصفهان در خارجی‌ترین نقاط محدوده‌های شمالی مناطق 7 و 14 شهرداری اصفهان و فرایند آن بر حسب فرایند اکولوژیکی _ اجتماعی استقرار صنایع فلزی و غیرفلزی در حاشیه شمالی شهر و شکل‌گیری پراکنده سکونتگاه‌های کارگران، نقش تعاونی‌های مسکن در تأمین سکونت کارکنانشان، عوامل طبیعی (کم آبی)، شبکه ارتباطی و مهاجرت از مناطق روستایی و الگوی تشکیل فضایی پراکنده با عملکرد صنعتی، کشاورزی و مسکونی است . پاسخ به سئوال فوق و روش آزمون این فرضیه، در سه مرحله، با استفاده از تحلیل تاریخی _ سیستمی و با بهرهگیری از روش کمّی تحلیل عاملی اکتشافی بوده که منجر به شناسایی پهنه‌هایی با بیشترین میزان پراکنده‌رویی شهری و سازوکار بوده است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Analysis the Urban Sprawl in the Peripheral Metropolitan Areas (Case Study: Northern Peripheral Areas of Isfahan, Iran)
نویسندگان [English]
- H P 1
- B F 2
چکیده [English]
Urban sprawl is a physical-spatial phenomenon. It is a kind of scattered, leapfrog, and low density horizontal urban growth far from urban centers and is usually followed by non mixed-use development. It can demonstrate resource and capital waste, threat to citizens’ health, environmental degradation, change city centers to deteriorated urban areas due to peripheral suburban growth pattern. The causes, patterns, consequences, costs and benefits of urban growth and sprawl, have been discussed by several researchers. However, these experts have not operated in the same way in regards the causes, patterns, costs and mechanism in this case. Most of the literature concerning urban sprawl often confuses causes, consequences, the many conditions, and spatial patterns. The theoretical question of this research is as follows: what the dimensions of urban sprawl in the historical evolution of the metropolis are; what causes urban sprawl and by what mechanism does it work. In that regard, Isfahan was chosen as a case study due to its unbridled horizontal growth in the last few decades which has had social, economic, and environmental impacts such as dissipated agricultural lands, increased air pollution and its risks to citizen’s health, increased costs of transportation, social segregation, injured historical heritages because of increasing pollutions. Moreover, Isfahan plays a prominent role in the economy of Iran. On the one hand, it has a great economic potential in tourism and mass industries, and plays a leading role in regional agricultural economics due to its fertile lands and soil. Pathology of these suburban areas, process of urban sprawl, and its mechanism in Isfahan is the purpose of this research. It seems that the highest amount of urban sprawl has occurred at the outskirts of Isfahan municipality, in regions 7 and 14. The process of this sprawl can be determined by ecological-social processes of industrial establishment in the northern peripheral areas, formation of residential settlements for laborers, impact of cooperative housing activities, natural factors (water shortage), transportation network, rural to urban migration, and formation of Isfahan’s spatial pattern by industrial-agricultural-residential function. Urban Sprawl in Isfahan has challenged spatial policy-making. The greatest degree of urban sprawl has occurred in peripheral lands along the “Dolat-Abad” road; numerous villages that are near northern Isfahan villages like “Younart”, have become neighborhoods of the city. Car dependency has increased along with the duration of daily trips within the cit. Social segregation has developed as an informal settlement of “Hadi-Gol”. This is a challenge for the whole of Isfahan city and its metropolitan areas, not just for the north of it. In terms of economic and social policy making, segregation patterns, physical separation, structural-spatial order, the urban sprawl of Isfahan affects all further spatial policy making and planning. Systemic-historical analysis was used as a method of proving the aforementioned hypothesis and exploratory factor analysis was used to distinguish the suburban areas where the most sprawl has occurred.
کلیدواژه‌ها [English]
- Urban Sprawl
- Isfahan
- Factor Analysis
- Social Ecology
- احمدی، قادر ، محمد مهدی عزیزی و اسفندیار زبردست (1389)، بررسی تطبیقی پراکنده‌رویی در سه شهر میانی ایران، نمونه‌ی موردی: شهرهای اردبیل، سنندج، کاشان. تهران: نامه معماری و شهرسازی، دوفصلنامه دانشگاه هنر، شماره 5، پاییز و زمستان 1389، صص 25-43.
- آدمیت، فریدون (1385)، امیرکبیر و ایران. تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ نهم.
- جهانبگلو، رامین (1384)، موج چهارم. ترجمه منصور گودرزی. تهران: نشر نی.
- چایچیان، محمدعلی (1390)، شهر و روستا در خاورمیانه، ایران و مصر در گذار به جهانی‌شدن، 1800-1970. ترجمه حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
- خلیفهسلطانی، مسعود (1376)، نقش طرحهای شهری در انتظام کالبدی شهر اصفهان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد؛ کتابخانه مرکزی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، مخزن 6، به شماره ثبت: 17120، و کتابخانه پردیس هنرهای زیبا، به شماره ثبت: 4178.
- زارع چاهوکی، محمدعلی (1389)، روشهای تحلیل چند متغیره در نرمافزار SPSS. موجود در: http://utcan.ut.ac.ir/member/syllabus/mazare/multivariate.pdf
- زبردست، اسفندیار و سارا حبیبی (1388)، بررسی پدیده پراکنده‌رویی و علل آن در شهر زنجان. تهران: نشریه هنرهای زیبا _ معماری و شهرسازی، شماره 38.
- شکوهی، حسین (1390)، دیدگاههای نو در جغرافیای شهری، جلد اول. تهران: انتشارات سمت.
- طبیبیان، منوچهر و ایرج اسدی (1387)، بررسی و تحلیل عوامل پراکنده‌رویی در توسعه فضایی مناطق کلانشهری. نشریه نامه هنر، سال اول، شماره 2، تابستان 1387، صص 5 – 23.
- عباسزادگان، مصطفی و بهمن رستمیزدی (1387) بهرهگیری از رشد هوشمندانه در ساماندهی رشد پراکنده شهرها؛ مجله فنآوری و آموزش، سال سوم، جلد 3، شماره 1، پاییز 1387.
- کوان، رابرت (1389)، فرهنگ شهرسازی. ترجمه یلدا بلارک؛ تهران: پرهام نقش.
- مارتین، ونسا (1390)، عهد قاجار: مذاکره، اعتراض و دولت در ایران قرم سیزدهم. ترجمه حسن زنگنه. تهران: نشر ماهی، 1390، چاپ اول.
- نصیری، رسول (1388)، آموزش گام به گام SPSS. تهران: نشر گستر، چاپ دوم.
- وزارت مسکن و شهرسازی (1349)، طرح جامع ارگانیک شهر اصفهان.
- هدایت، محمود (1373)، روند توسعه شهر اصفهان و شناخت عوامل آشفتگی آن. مشهد: نشریه تحقیقات جغرافیایی، شماره33، تابستان 73، شماره مقاله 300.
- Alberti M. .) 2005(. The Effects of Urban Patterns on Ecosystem Function. Journal of International Regional Science Review, No.28(2), PP:168-192.
- Caves, Roger w. . )2005(. Encyclopedia of the City; New York: Routledge.
- Dieleman, Frans & Michael Wegener.) 2004(. Compact City and Urban Sprawl. Journal of Built Environment, 2004, Vol.30, No.4. PP:308-323.
- Downs, A. . )1998(. How America’s Cities Are Growing: The Big Picture. Booking Review, No.16(4),PP:8-12.
- EEA. . )2006(. Urban Sprawl in Europe. European Environment Agency Report, No.10/2006, Copenhagen 2006. Available at www.eea.europa.eu.
- Ewing, Reid. )1997(. Is Los Angeles Style Sprawl Desirable?. Journal of The American Planning Association, Winter 1997, No.63(1), PP:107-126
- Ewing, Reid, Rolf Pendall & Don Chen.) 2002(. Measuring sprawl and its Transportation Impacts. Journal of Transportation Research Record, No.03-4195, PP: 175-183.
- Ewing, Reid & Tom Schmid, Richard Killingsworth, Amy Zlot & Stephen Ruadenbush. )2003(. Relationship Between Urban Sprawl and Physical Activity, Obesity, and Morbidity. Journal of The Science of Health Promotion, September/October 2003, Vol.18, No.1, PP:47-57.
- Fang, Jiang, Liu Shenghe, Yuan Hong & Zhang Qing. )2007(. Measuring Urban Sprawl in Beijing with Geo-Spatial Indices. Journal of Geographical Science, Available at www.scichina.com. Scienc in china. Springer-Verlag, 2007, PP:469-478.
- Galster, George, Royce Hanson, Michael R. Ratcliff, Harold Wolman, Stephen Coleman & Jason Friehage. )2001(. Wrestling Sprawl to the Ground: Defining and Measuring an Elusive Concept. Journal of Housing Policy Debate, 2001, Vol.12(4), PP:681-717.
- Hasse, John E. & Richard G. Lathrop. )2003(. Land Resource Impact Indicators of Urban Sprawl. Journal of Applied Geography, 2003, No.23, PP:159-175.
- Kriger, Alex.) 2005(. Sprawl and Suburbia, The Costs - and Benefits? - of Sprawl. Edited by William S. Saunders. University of Minnesota, Minneapolis, London.
- Longman Dictionary of contemporary English )2009(; London: Pearson Education Limited
- Mohammadi, Jamal, Asghar Zarabi & Omid Mobaraki.) 2012(. Urban Sprawl Pattern and Effective Factor on Them: The Case of Urmia City, Iran. Journal of Urban Regional Analysis, 2012, Vol.IV(1), PP:77-89.
- Polidoro, Mauricio, Jose Augusto de Lollo & Mirian Vizintim Fernandes Barros. )2011(. Environmental Impacts of Urban Sprawl in Londrina, Parana, Brazil. Journal of Urban and Environmental Engineering (JUEE), Vol.5, No.2, PP:73-83.
- Pourahmad, A., A. Baghvand, S. Zanganeh Shahraki, S. Givehchi. )2007(. The Impact of Urban Sprawl up on Air Pollution. Journal of Environmental Research, summer 2007, No. (3), PP:252-253.
- Sierra Club. )1998(. The Dark Side of the American Dream. Research report of Sierra Club, Available at www.sierraclub.org/sprawl.report98/report.asp.
- Su, Weizhong, Chaolin Gu, Guishan Yang, Shuang Chen & Feng Zhen.) 2010(. Measuring the Impact of Urban Sprawl on Natural landscape Pattern of the Western Taihu Lack Watershed, China. Journal of Landscape and Urban Planning, 2010, No.95, PP:61-67.
- USA Today. )2001(. A Comprehensive Look at Sprawl in America. Available at www.usatoday.com/news/sprawl/main.htm.
- Yue, Wenze, Yong Liu & Peilei Fan. )2013(. Measuring Urban Sprawl and its Drivers in Large Chinese Cities: The Case of Hangzhou. Journal of Land Use Policy, 2013, No.31, PP:358-370.
- Zanganeh Shahraki, Saeed, David Sauri, Pere Serra, Sirio Modugno, Faranak Seifolddini & Ahmad Pourahmad.) 2011(. Urban Sprawl Pattern and Land-use Change Detection in Yazd, Iran. Journal of Habitat international, 2011, No.35, pp:521-528.
)