نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• الهام ضابطیان ¹
• رضا خیرالدین ²

¹ کارشناس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، وزارت راه و شهرسازی

² استادیار/دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران

چکیده

در راستای بسط مفهوم ادراک شهروندان و تفاوت آن با احساس در فضاهای شهری (که در ذیل پژوهش­های روان­شناسی محیط قرار می­گیرد) در این مطالعه یکی از شاخه­های ملموس­تر از مفهوم آسایش، یعنی آسایش حرارتی، مورد تمرکز قرار گرفته است. این مقاله سعی دارد به مدل تجربی مرتبط با مطالعات سنجش سازگاری روانی حرارتی دست یابد تا در پژوهش­های آتی بتوان آن را در چند نمونه موردی فضای شهری، با رویکرد مشارکتی و کسب نظرات افراد پیاده حاضر در فضا محک زد. پیش­فرض اصلی این پژوهش عبارتست از این که: «به نظر می­رسد بین سازگاری روانی برای  رسیدن به آسایش حرارتی با سطوح مختلف حس مکان در فضاهای عمومی شهری ارتباط معنی­داری وجود دارد» . روش تحقیق در گام نخست توصیفی و با تکیه بر مطالعات اسنادی است و در مرحله بعد، مدل تجربی ساخته شده با استفاده از فرآیند مفهوم­سازی و پس از مطالعه مبانی و تجارب موفق جهانی استخراج شده است. ابتدا به وسیله 27 نفر از خبرگان امر(که در همه بخش­های حس مکان، روان­شناسی محیط و ادراک محیطی و آسایش حرارتی تا حدودی مسلط هستند) با استفاده از روش رفت و برگشتی دلفی  تدقیق شده و سپس از طریق مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP رتبه­بندی ابعاد، معیارها و زیرمعیار­های موجود در مدل تجربی پرداخته شده و به کمک نرم­افزار Expert Choice وزن هر کدام از معیارها در مقایسه با سایر معیارهای هم سطح خود به دست آمده و در واقع از طریق مدل تجربی سنجش مفهوم مورد بررسی، ارزش­گذاری شده است تا ابزاری برای مطالعات میدانی این مدل فراهم آورد. ساختار این مدل نیز در دو بخش سنجش حس مکان و سنجش سازگاری روانی آسایش حرارتی تنظیم شده است. نتایج تحلیل سلسله مراتبی در بخش حس مکان نشان می­دهد، وزن بعد روانی بسیار بیشتر از بعد مکانی است. در مورد زیر بعد­های مربوط به بعد روان­شناختی نیز بیشترین تأثیر مربوط به معیار رفتاری در یک فضای شهری است. بنابراین برنامه­ریزی برای مدیریت رفتارها در فضای شهری عاملی بسیار مهم­تر از برنامه­ریزی کالبدی به منظور ارتقای آسایش ادراک شده شهروندان است. در زیر بعد رفتاری نیز مهمترین معیار مربوط به نوع فعالیت­های موجود در محیط است و پس از آن میزان رفتارهای مشارکت­جویانه قرار دارند. همچنین در بخش معیارهای مؤثر در سنجش سازگاری روانی نیز، بیشترین امتیاز با اختلاف زیاد مربوط به معیار طبیعی بودن و پس از آن مدت زمان حضور، سپس تجربه، انتظارات، کنترل ادراکی بر فضا، عوامل زیبایی­شناسانه و حضور جمعیت هستند.

کلیدواژه‌ها

• سازگاری روانی
• ادراک آسایش حرارتی
• حس مکان
• حس تعلق مکان
• فضای شهری

موضوعات

• طراحی شهری

عنوان مقاله [English]

Assessment Hierarchy Model of the Relationship between Psychological Adaptation for Achieving Thermal Comfort and Sense of Place in Urban Spaces

نویسنده [English]

• elham zabetian ¹

¹ BHRC: Building Housing Research Center Road and Urban development Ministry

²

چکیده [English]

A public urban space is successful when it attracts the citizens. The climate and thermal comfort conditions are factors affecting the usage pattern of sidewalks in public urban spaces. In general, awareness of sensory information and understanding of their complex process is called perception. Psychological aspects and their impact on the evaluation of thermal comfort makes a different perception of thermal sensation. Adaptation is the most important psychological factor affecting thermal comfort perception. Thus, the present article tries to develop an empirical model based on the studies assessing thermal psychological adaptation that can be tested in the future researches on several urban spaces. The empirical model is constructed through a conceptualization process based on a study of the basics and successful experiences worldwide. The model’s accuracy was first improved through inquiring ideas from 27 experts in this field and, second, taking advantage of Delphi’s reciprocal method. In the next stage, the aspects, scales and the subscales in the empirical model were ranked based on analytic hierarchical method (AHP). Expert Choice was used to determine each scale’s weight relative to its counterpart. In fact, the empirical model was applied to evaluate the studied concept. The model has two parts: a part assessing sense of place and another part assessing the psychological adaptation of thermal comfort. 
Based on the results, it can be argued that a model is necessary for blending the objective and subjective issues influencing the assessment of an individual’s adaptation for moving towards comfort in an urban space, because adaptation is a very important capability in enhancing the individuals’ presence in an urban space. Psychological reasons are the most important factors contributing to the adaptation enhancement. On the other hand, based on the studies conducted on the sense of place (that can be classified into various levels from alienation to devotion to place), such a sense can be effective in the creation of psychological adaptation that, in turn, is influential on the perceptions of comfort. Comfort is a multifaceted concept with many aspects that renders any research complicated. Thus, as an entry for such types of studies within the context of the urban design, this study attempts to concentrate only on one of its most important parts, i.e. thermal comfort. As it can be understood from a review of the global experiences in regard to thermal comfort perception, the thermal comfort perception and the thermal sense of individuals differ: the citizens can adapt themselves to the environmental comfort conditions for certain reasons (stemming from various levels of sense of place based on the findings of the current research), or, quite inversely, they could have lower adaptation threshold and leave the environment.
The empirical model designed for assessing the relationship between the sense of place and thermal psychological adaptation in an urban space consists of various levels that are influenced by the individual factors. Thus, making plans for managing citizens’ behaviors in the urban space is a factor more important than physical planning to enhance citizens’ perceived level of comfort.

کلیدواژه‌ها [English]

• Hierarchy Model
• Thermal Adaptation
• perception
• Sense of place
• Urban Space