برنامه ریزی شهری
بهاره بهرا؛ مجتبی رفیعیان
چکیده
توجه به موضوع مدیریت تعارضات در پیشینه مطالعات حوزه شهرسازی، تقریباً سابقه ای به‌قدمت این رشته دارد و در دهه‌های اخیر مکاتب مختلف شهرسازی به این موضوع توجه نشان داده‌اند. نگاه جدی به این موضوع مشخصاً از دهه 70 شروع می‌شود و به‌تدریج با گسترش اندیشه برنامه‌ریزی مشارکتی در دهه 80 رشد چشمگیری پیدا می‌کند. این درحالی است که تفکرات ...
بیشتر
توجه به موضوع مدیریت تعارضات در پیشینه مطالعات حوزه شهرسازی، تقریباً سابقه ای به‌قدمت این رشته دارد و در دهه‌های اخیر مکاتب مختلف شهرسازی به این موضوع توجه نشان داده‌اند. نگاه جدی به این موضوع مشخصاً از دهه 70 شروع می‌شود و به‌تدریج با گسترش اندیشه برنامه‌ریزی مشارکتی در دهه 80 رشد چشمگیری پیدا می‌کند. این درحالی است که تفکرات ارائه‌شده در خصوص درک تعارضات در برنامه‌ریزی تاکنون، به طور عموم مجموعه‌ای نامنسجم و گاه متضاد بر اساس مبانی فکری ـ فلسفی متنوع و متشتی است. با توجه به تحول تاریخی تعامل نظریه برنامه‌ریزی با موضوع تعارض، هدف این پژوهش، توصیف و فهم ماهیت تعارض و در ادامه مدیریت تعارضات در بستر اندیشه وتفکر برنامه‌ریزی شهری و تلاش درجهت طبقه‌بندی دیدگاه‌ها بر اساس رویکردهای نظری ـ فلسفی و زمینه‌ای غالب است. روش‌شناسی، مبتنی بر شیوه فراتحلیل و تحلیل محتوای کیفی است و از مرور سیستماتیک منابع چاپ‌شده در پایگاه داده اسکوپوس و گوگل اسکالر، در قالب چارچوب پریزما برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده شده‌است. مطابق این چارچوب، به تحلیل محتوای 183 منبع به زبان انگلیسی پرداخته شد. بر این اساس رویکردهای پیرامون ماهیت و مفهوم تعارضات در برنامه‌ریزی شهری را می‌توان طبق هدف مطالعات و پاسخگویی به سه سئوال چیستی و چرایی تعارضات و چگونگی مدیریت آن، شامل رهیافت‌های «موقعیت‌مند» ، «مدیریتی» ، «نظریه‌ای» دانست. رهیافت موقعیت‌مند شامل تعارضات در حوزه‌های «الگوهای فضایی ـ مکانی شهر» ، «کاربری و مالکیت اراضی» ، «فضاهای شهری» ، «توسعه و حفاظت» و «پروژه‌های بزرگ‌مقیاس»، رهیافت مدیریتی شامل «فرایند تصمیم‌گیری» ، «تکنیک‌های مدیریت تعارض» ، «ارزیابی تأثیرها» و «تحلیل و طراحی نهادی» و رهیافت نظریه‌ای شامل «نقش نظریه برنامه‌ریزی» ، «نقش نهادهای قدرت» و «نقش برنامه‌ریز» در فهم مسئله تعارض است. رهیافت‌های مدیریتی و نظریه‌ای بر اساس سیر تاریخی ماهیت تعارضات در حوزه نظریه‌های برنامه‌ریزی شهری در سه پارادایم تحول یافته است. نتایج نشان می‌دهد، نگاه به مفهوم ماهیت و مدیریت تعارضات، در قالب سه پارادایم «اثبات‌گرا» با اعتقاد به اجماع هدایت‌شده، «پسااثبات‌گرا» با اعتقاد به پایان تعارضات ازطریق اجماع مبتنی‌بر اخلاق گفتمان و «انتقادی» با تأکید بر هژمونی حاصل از اجماع‌سازی و بازتولید همیشگی تعارضات در برنامه‌ریزی قابل‌شناسایی و ساختاربندی است. بدین ترتیب باوجود پیشینه‌های ایدئولوژیک و رویکردهای مختلف به موضوع تعارض، یک چرخش سیاسی در این حوزه در نظریه و عمل برنامه‌ریزی شهری شناسایی می‌شود. درنتیجه برنامه‌ریزان باید از تنزل اقداماتشان به‌طور سنتی به یک بعد تنظیمی، فراتر رفته و به مفهوم‌سازی مجدد سیاست شهری و دگرگونی بعد فیزیکی و نمادین فضا کمک نمایند.
