برنامه ریزی شهری
هاشم داداش پور؛ صالح روشنی
دوره 2، شماره 6 ، خرداد 1392، صفحه 3-16
چکیده
رشد بی‌سابقه شهرنشینی در دهه‌های اخیر موجب شده تا محله های بی‌شماری در اطراف هسته اصلی شهر تهران بر اساس الگوهای منظم شکل بگیرند. یکی از موضوعات مورد توجه و نگران کننده در این محله ها، مسئله عدم تطابق میان محیطهای جدید ساخته شده و انسان به عنوان استفاده کننده از این محیط‌هاست. هدف اصلی این مقاله، ارزیابی کیفیت ادراکی محیط بر ...
بیشتر
رشد بی‌سابقه شهرنشینی در دهه‌های اخیر موجب شده تا محله های بی‌شماری در اطراف هسته اصلی شهر تهران بر اساس الگوهای منظم شکل بگیرند. یکی از موضوعات مورد توجه و نگران کننده در این محله ها، مسئله عدم تطابق میان محیطهای جدید ساخته شده و انسان به عنوان استفاده کننده از این محیط‌هاست. هدف اصلی این مقاله، ارزیابی کیفیت ادراکی محیط بر مبنای میزان رضایت‌مندی ساکنان از محیط ساخته شده و کیفیت فیزیکی محیط در راستای سنجش نحوه ارتباط میان ذهنیت و عینیت محیط محلی است. محله مورد مطالعه، شهرک نفت در شمال غرب تهران است. روش مورد استفاده در این پژوهش، روش ترکیبی سنجش شاخصهای ذهنی و عینی و مقایسه میان آن هاست. معیارهای کیفیت ذهنی محیط از مدل سلسله مراتبی چند شاخصه کیفیت محیط مسکونی به دست آمده و متناظر با آنها، معیارهای سنجش کیفیت عینی محیط بر اساس شاخص های مطرح در برنامه ریزی شهری بسط داده شده اند. نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد که در بیشتر زیرشاخص‌ها، تعامل میان فرد و محیط و سطح رضایت فرد به امکانات و وضعیت فیزیکی محیط بستگی دارد. همچنین میان کیفیت ادراکی از محله و کیفیت عینی آن بر اساس آزمون T مستقل اختلاف معناداری وجود دارد. این مسئله نشان دهنده تفاوت در ویژگی‌های فیزیکی محیط و ادراک افراد از آن است و با توجه به بالاتر بودن میزان کیفیت عینی محیط، می توان نتیجه گرفت، سطح انتظارات ساکنان در این محله بیش از وضعیت فیزیکی محیط می باشد. از سوی دیگر، اختلاف در سطوح محاسبه شده کیفیت ذهنی و عینی می‌تواند به تدقیق شاخصهای مورد استفاده کمک کند.
اقتصاد شهری
زهره فنی؛ جمشید مولودی؛ خدر فرجی راد
دوره 2، شماره 6 ، خرداد 1392، صفحه 17-30
چکیده
در جوامع مختلف با توجه به ساختار متفاوت سیاسی ، اجتماعی_ اقتصادی و مدیریتی، اشتغال شهری اشکال متفاوتی به خود گرفته است. اما موضوع تأثیرگذاری و سهم این متغیرها بر اشتغال شهری ناشناخته مانده است. بدین سان این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤالات است که متغیرهای متفاوت اجتماعی چه تأثیراتی بر وضعیت اشتغال کلانشهرهای مونترال و تهران ...
بیشتر
در جوامع مختلف با توجه به ساختار متفاوت سیاسی ، اجتماعی_ اقتصادی و مدیریتی، اشتغال شهری اشکال متفاوتی به خود گرفته است. اما موضوع تأثیرگذاری و سهم این متغیرها بر اشتغال شهری ناشناخته مانده است. بدین سان این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤالات است که متغیرهای متفاوت اجتماعی چه تأثیراتی بر وضعیت اشتغال کلانشهرهای مونترال و تهران داشته است؟ نظام برنامهریزی و مدیریت شهری چگونه بر وضعیت و ساختار اشتغال در دو کلانشهر تهران و مونترال مؤثر بوده است؟ برای پاسخ به سؤالات فوق از روش کیفی استفاده گردید و در این راستا جمع آوری اطلاعات به شیوه اسنادی صورت گرفت. نتایج نشان داد که تفاوت در متغیرهای اجتماعی و همچنین برنامه‌ها و سیاستهای مختلف مدیریت شهری (همچون وجود تعداد زیاد جمعیت در شهر تهران، ساختار سنی، پایین بودن سن شروع به کار در قوانین رسمی کشور و ترکیب جنسی) در ورود نیروی کار و دسترسی به فرصت‌های اشتغال به ویژه در کلانشهر تهران نقش بسزایی دارد. بر حسب سطح سواد و دانش کاربردی نیز در وضعیت و ساخت اشتغال این دو شهر تفاوت وجود دارد. در هر دو کلانشهر، مقوله اشتغال و توسعه فضای کسب‌وکار مورد توجه قرار گرفته است و برنامه‌ها و اقدامات اجرایی برای ایجاد اشتغال و فعالیت های کارآفرینانه انجام شده است. با این وجود در مقایسه با کلانشهر مونترال، ضعف بسترهای قانونی و حقوقی، ضعف مشارکت بخش خصوصی و عدم وجود ارتباط متقابل اقدامات شهرداری با اسناد و برنامه‌های فرادست از جمله مسائل و مشکلات پیش ِروی نظام مدیریت و برنامهریزی کلانشهر تهران در ایجاد اشتغال و ساماندهی فضای کسب‌وکار است.
مدیریت شهری
ابوالفضل مشکینی؛ سید موسی پورموسوی؛ سهراب مؤذن
دوره 2، شماره 6 ، خرداد 1392، صفحه 31-42
چکیده
در سال‌های اخیر در کلانشهر تهران مدیریت شهری در قالب تشکیل و حمایت از فعالیت شورایاری‌های محلات، اقدامات خوبی در زمینه استفاده از ظرفیت مشارکت و همکاری شهروندان و توجه به اولویت‌ها و نیازهای محلی با توجه به جایگاه ویژه محلات در سازماندهی و شکل‌دهی امور شهری، انجام داده که اجرای -طرح مدیریت محله- در این راستا بوده است. همچنین در دهه‌های ...
بیشتر
در سال‌های اخیر در کلانشهر تهران مدیریت شهری در قالب تشکیل و حمایت از فعالیت شورایاری‌های محلات، اقدامات خوبی در زمینه استفاده از ظرفیت مشارکت و همکاری شهروندان و توجه به اولویت‌ها و نیازهای محلی با توجه به جایگاه ویژه محلات در سازماندهی و شکل‌دهی امور شهری، انجام داده که اجرای -طرح مدیریت محله- در این راستا بوده است. همچنین در دهه‌های اخیر، رویکردهای مختلفی در ارتباط با مدیریت شهری به ویژه مدیریت کلانشهرها به وجود آمده که رویکرد -حکمروایی مطلوب شهری- در زمره مهمترین این رویکردهاست که خواستار تعامل میان سه نهاد دولت، جامعه مدنی و بخش خصوصی به منظور مدیریت بهتر شهرها می‌باشد. با توجه به همین امر، مقاله حاضر به بررسی وضعیت مدیریت محله اوین از لحاظ شاخصهای هشتگانه حکمروایی مطلوب شهری می‌پردازد و در پی پاسخگویی به سؤالات تحقیق می‌باشد که شامل چه شاخص‌هایی عملکرد بیشتری در شکل‌گیری الگوی مطلوب محدوده مورد مطالعه داشته‌اند؟ و مدیریت محله اوین از نظر شاخصهای حکمروایی مطلوب شهری در چه وضعیتی می‌باشد؟ این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و ابزار سنجش، پرسشنامه می‌باشد. با طراحی گویه‌ها برای هر شاخص با استفاده از طیف لیکرت از کارشناسان ساکن محله اوین تنظیم شده و حجم نمونه برابر با 40 نفر از کارشناسان بوده است. روش نمونه‌گیری در این تحقیق، نمونه‌گیری تصادفی ساده بوده و نوع پژوهش از لحاظ هدف نیز، کاربردی می‌باشد. داده‌های به دست آمده با استفاده از آزمون‌های آماری T-TEST، ANOVA و آزمون‌های تعقیبی TUKEY و DUNNETT در فضای نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل از آزمون آماری نشان می‌دهد که شاخصهای اثربخشی و پاسخگویی، از کارکرد بیشتری در شکل‌گیری الگوی مطلوب مدیریت محله اوین نقش داشته‌اند(تأیید فرضیه اول) و مدیریت محله اوین از لحاظ شاخصهای حکمروایی مطلوب شهری در وضعیت خوبی قرار دارد(تأیید فرضیه دوم).
اسکان غیر رسمی
حامد قادرمزی؛ علیرضا جمشیدی؛ معصومه جمشیدی؛ داود جمینی
دوره 2، شماره 6 ، خرداد 1392، صفحه 43-58
چکیده
اسکان غیررسمی پدیده‌ای است که در زمین‌های از عوامل، فراتر از مکان تشکیل شده و گسترش یافته و متقابلاً بر محیطی فراتر از آن نیز تأثیر می‌گذارد. چاره‌جویی این مسئله به سیاست‌گذاری و اقداماتی نه فقط در سطح محلی آن، بلکه در سطح ملی نیاز دارد. بنابراین هدف از این مطالعه، بررسی، شناخت و اولویت‌بندی مسائل و مشکلات اسکان غیررسمی در شهر کرمانشاه، ...
بیشتر
اسکان غیررسمی پدیده‌ای است که در زمین‌های از عوامل، فراتر از مکان تشکیل شده و گسترش یافته و متقابلاً بر محیطی فراتر از آن نیز تأثیر می‌گذارد. چاره‌جویی این مسئله به سیاست‌گذاری و اقداماتی نه فقط در سطح محلی آن، بلکه در سطح ملی نیاز دارد. بنابراین هدف از این مطالعه، بررسی، شناخت و اولویت‌بندی مسائل و مشکلات اسکان غیررسمی در شهر کرمانشاه، مطالعه موردی محله جعفرآباد می‌باشد. به این منظور، از روش تحقیق پیمایشی برای انجام پژوهش استفاده شد. اطلاعات از طریق پرسشنامه محقق ساخته و با استفاده از 052 خانوار به عنوان نمونه مورد مطالعه که به روش نمونه‌گیری خوشهای تصادفی انتخاب شده‌اند، جمعآوری گردید. یافته‌های پرسشنامه با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مورد بررسی قرار گرفتهاند. در این مطالعه مسائل و مشکلات موجود در مناطق حاشیهنشینی به پنچ دسته کلی تقسیم شد. چالشهای اقتصادی، چالشهای اجتماعی، چالشهای آموزشی، چالشهای بهداشتی و چالشهای مربوط به امور رفاهی، مبنای کلی این مطالعه می‌باشد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، عامل اجتماعی، اصلیترین چالش در منطقه و عوامل اقتصادی، بهداشتی، آموزشی و رفاهی در اولویتهای بعدی می‌باشند.
پایداری شهری
مجتبی رفیعیان؛ محمدرضا پورجعفر؛ علی اکبر تقوایی؛ علیرضا صادقی
دوره 2، شماره 6 ، خرداد 1392، صفحه 59-74
چکیده
ایده توسعه حملونقل محور (TOD) در سطح خرد با ارائه راهکارهای طراحی شهری زمینه‌محور، بر گسترش اجتماعات محلی و باهمستان‌های زیست‌پذیر تأکید می‌کند. باهمستان‌هایی پویا، کارا، سرزنده و مشوق تعاملات اجتماعی که گسترش آنها از اهداف و انگاره‌های پایداری در طراحی شهری است. از این رو این نوشتار در رویکردی توصیفی-تحلیلی و با استفاده از شیوه‌های ...
بیشتر
ایده توسعه حملونقل محور (TOD) در سطح خرد با ارائه راهکارهای طراحی شهری زمینه‌محور، بر گسترش اجتماعات محلی و باهمستان‌های زیست‌پذیر تأکید می‌کند. باهمستان‌هایی پویا، کارا، سرزنده و مشوق تعاملات اجتماعی که گسترش آنها از اهداف و انگاره‌های پایداری در طراحی شهری است. از این رو این نوشتار در رویکردی توصیفی-تحلیلی و با استفاده از شیوه‌های مرور متون و منابع، استفاده از اسناد تصویری و مصاحبه، درصدد تدقیق نقش توسعه حملونقل محور، به عنوان یک راهکار، در تحقق طراحی شهری پایدار باهمستانها و ارتقای کیفیت زندگی و قابلیت زیستپذیری در بافت‌های شهری است. هدف از انجام دادن این پژوهش، شفافسازی رابطه رویکرد TOD با طراحی شهری باهمستان‌های زیست‌پذیر، بازشناسی اهداف، مزایا، مفاهیم و راهکارهای اجرایی مرتبط با TOD، تبیین لزوم بهره‌گیری از فواید حاصل از سیستم حملونقل عمومی کارا در توسعه بافت‌های شهری و ارائه فرآیند طراحی شهری حملونقل محور اجتماعات محلی بوده است.
جامعه شناسی شهری
علی کاظمی؛ مصطفی بهزادفر
دوره 2، شماره 6 ، خرداد 1392، صفحه 75-87
چکیده
چارچوب رابطه غیرکلامی انسان_ محیط (که به ایجاد معانی محیطی و ادراک آن از سوی مخاطبان منجر می‌گردد) در بافت‌های تاریخی با توجه به جریان بطئی تحولات فیزیکی در آنها، از شرایط خاصی برخوردار است؛ چنان که در این بافت‌ها، بیشتر ِ تحول در شاخصهای فردی و اجتماعی مخاطبان است که عامل اصلی دگرگونی در معانی محیطی محسوب می‌گردد. بر این اساس، ...
بیشتر
چارچوب رابطه غیرکلامی انسان_ محیط (که به ایجاد معانی محیطی و ادراک آن از سوی مخاطبان منجر می‌گردد) در بافت‌های تاریخی با توجه به جریان بطئی تحولات فیزیکی در آنها، از شرایط خاصی برخوردار است؛ چنان که در این بافت‌ها، بیشتر ِ تحول در شاخصهای فردی و اجتماعی مخاطبان است که عامل اصلی دگرگونی در معانی محیطی محسوب می‌گردد. بر این اساس، سطح تحول یافتگی جامعه، می‌تواند مبنای تداوم‌پذیری معانی دیروزین و یا گونه‌گونی آنها در شرایط امروزین باشد. این پژوهش به کنکاش در چگونگی ادراک معانی محیطی از سوی مخاطبان و سنجش گوناگونی‌های آن، بر پایه تفاوت در سطح تحول یافتگی اجتماعی آنها می‌پردازد. فرضیات پژوهش بدین موضوع اشاره دارند که گروه‌های اجتماعی تحول یافته‌تر، بر پایه شرایط امروزین، معانی جدیدی را در مواجهه با بافت‌ها و عناصر تاریخی خلق می‌کنند، در حالی که گروه‌های اجتماعی کمتر تحول یافته، به دنبال کشف معانی دیروزین فضای تاریخی هستند. در این بین، گروه میانه‌ای نیز ضمن درک معانی دیروزین فضا، در پی بسط و تداوم آن در شرایط کنونی می‌باشند. روش تحقیق همبستگی در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته و در بخش‌هایی از تحقیق نیز از روش تفسیری_ تاریخی استفاده شده است. همچنین شیوه گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی_ میدانی (در محله تاریخی صیقلان رشت) بوده و داوری بر داده‌های گردآوری شده از طریق آزمون آماری کای دو، صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش ضمن پاسخ به سؤالات تحقیق، بر این واقعیت تأکید دارند که درصد بالایی از جامعه آماری پژوهش، در گروه میانه‌ای قرار می‌گیرند که در پی تغییر بطئی معانی دیروزین و تداوم یافتن آنها متناسب با شرایط تحولات امروزین جامعه هستند.
برنامه ریزی شهری
مصطفی قدمی؛ صدیقه لطفی؛ کوکب خالق نیا
دوره 2، شماره 6 ، خرداد 1392، صفحه 89-104
چکیده
ساختار فضایی شهر می‌تواند بر ابعاد مختلف توسعه شهری تأثیر جدی برجای گذارد، این مسئله با توجه به مشکلات محیطی مانند آلودگی هوا، ترافیک و تغییر کاربری اراضی به ویژه در کشورهای در حال توسعه مثل ایران، توجه برنامه‌ریزان شهری را به خود جلب کرده است. از این رو هدف این مقاله بررسی ساختار فضایی تحت‌تأثیر سیاستهای فضایی مربوط به تراکم ...
بیشتر
ساختار فضایی شهر می‌تواند بر ابعاد مختلف توسعه شهری تأثیر جدی برجای گذارد، این مسئله با توجه به مشکلات محیطی مانند آلودگی هوا، ترافیک و تغییر کاربری اراضی به ویژه در کشورهای در حال توسعه مثل ایران، توجه برنامه‌ریزان شهری را به خود جلب کرده است. از این رو هدف این مقاله بررسی ساختار فضایی تحت‌تأثیر سیاستهای فضایی مربوط به تراکم ساختمانی در شهر تهران به عنوان یکی از شهرهای جهان سوم است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است و با بهره‌گیری از تکنیک‌های آنتروپی شانون، تراکم، آزمون T و مدل hot- spot به تحلیل چگونگی گسترش کالبدی- فضایی شهر تهران پرداخته شده است. نتایج حاصل از مدل آنتروپی شانون و hot- spot که در طی سال‌های58- 5731 انجام شده، نشان می‌دهد که شهر تهران دارای الگوی رشد پراکنده است. همچنین ساختار فضایی شهر تهران در هشت جهت جغرافیایی نشان می‌دهد که با توجه به توزیع تراکم ساختمانی و جمعیت، ساختار فضایی شهر تهران فاقد بخش مرکزی قوی می‌باشد؛ اما بعضی از شواهد حاکی از حرکت به سمت فشردگی نامحسوس در سال‌های اخیر است. الگو پراکنده می‌تواند تأثیرات منفی زیادی در بخش‌های مختلف اقتصادی _ اجتماعی و زیست‌محیطی به بار آورد، بنابراین ابعاد فضایی سیاست‌ها در برنامهریزی تراکم ساختمانی باید مورد توجه قرار گیرد.
برنامه ریزی شهری
کیومرث ایراندوست؛ محمدحسین بوچانی؛ روح الله تولایی
دوره 2، شماره 6 ، خرداد 1392، صفحه 105-118
چکیده
دوران جدید توسعه جوامع، با پدیده بهبود شاخصهای بهداشتی و زندگی و شتاب یافتن رشد جمعیت در سراسر جهان همراه بوده و همزمان زمینه‌ها و انگیزه‌های اقتصای و اجتماعی و عوامل جابجایی جمعیت بسیار گوناگون و مهاجرت به مثابه انتخابی آسان‌تر از همیشه نمودار شد؛ از این رو مهاجرت به عنوان یک مشخصه بارز و یک ضرورت، در همه کشورها و در تمام سطوح ...
بیشتر
دوران جدید توسعه جوامع، با پدیده بهبود شاخصهای بهداشتی و زندگی و شتاب یافتن رشد جمعیت در سراسر جهان همراه بوده و همزمان زمینه‌ها و انگیزه‌های اقتصای و اجتماعی و عوامل جابجایی جمعیت بسیار گوناگون و مهاجرت به مثابه انتخابی آسان‌تر از همیشه نمودار شد؛ از این رو مهاجرت به عنوان یک مشخصه بارز و یک ضرورت، در همه کشورها و در تمام سطوح نمایان شد که در بیشتر موارد گریز از آن نه ممکن بوده است و نه عقلانی. بیشتر نظریه‌پردازی‌ها درباره گسترش شیوه تولید سرمایه‌داری و ادغام ایران در نظام جهانی سرمایه‌داری، به ویژه در ارتباط با اقتصاد سیاسی نفت و گذار کشور به دوران نوین و عمدتاً درباره اهمیت مهاجرتهای روستاشهری صورت گرفته است. این پژوهش با روشی توصیفی _ تحلیلی و با تکیه بر مطالعات اسنادی در پی تحلیل و ارزیابی وضعیت و دگرگونی روند مهاجرتهای داخلی کشور و تحولات اساسی به ویژه در دهه اخیر است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد با وجود اینکه مبحث مهاجرت و گسترش شهرنشینی ناشی از مهاجرت در دو دهه 5431 تا 5631 بسیار پر رنگ‌تر بوده و بیشترین تحولات اجتماعی_ سیاسی کشور در دو دهه 75-5531 روی داده است، اما بیشترین مهاجرت در میان جمعیت کشور به دهه 75 تا 85 مربوط می‌شود. این تحول مسلماً پیوندی عمیق با مسئله شهرنشینی و گسترش الگوی سکونتی و زندگی شهری دارد. در واقع دهه‌های 5431 تا 5631، به دلیل تحول ساختار اقتصادی و اجتماعی کشور و آغاز روند مهاجرت شهری و روستایی شتابان، دوره‌ای تعیین کننده به حساب می‌آید، اما دهه 75 تا 85 از نظر حجم و روند مهاجرت‌ها منحصر به فرد بوده است. از سوی دیگر این دهه با دگرگونی الگوی مهاجرت نیز همراه بوده که با توجه به افزایش جمعیت و تعداد شهرها، الگوی مهاجرت شهر به شهر در حال افزایش بوده و تبدیل به الگوی مسلط مهاجرت شده است؛ به نحوی که امروزه مهاجرت شهر به شهر الگوی اصلی مهاجرت کشور به شمار می‌رود. این الگو از لحاظ جغرافیایی تحت‌تأثیر تفاوت‌های منطقه‌ای و جذابیت اقتصادی و اجتماعی شهرها و دگرگونی در مزیت‌های نسبی شهرها در حال تحول است. این پژوهش نشان می‌دهد که در 15 سال اخیر، میزان مهاجرتهای شهر به شهر بین استانی، به تدریج روبه کاهش بوده است و مهاجرتهای شهر به شهر بیشتر به ابعاد فاصله‌ای کم و درون منطقه‌ای متمایل شده‌اند. مهاجرت روستا به شهر، سهم کمتری از مهاجرت کل را داشته که بیشتر در ابعاد درون شهرستان رخ داده که این الگو فزونی محسوسی در چند ساله اخیر داشته و در مقابل مهاجرت روستا شهری بین استانی کاهش قابل توجهی داشته است. در مجموع مهاجرت در سال‌های اخیر ضمن گرایش بیشتر به الگوی شهر به شهر، بیشتر به مهاجرت کوتاه و درون استانی متمایل شده است.
