برنامه ریزی شهری
یعقوب ابدالی؛ سعید زنگنه شهرکی؛ حسین حاتمی نژاد؛ احمد پوراحمد؛ محمد سلمانی
چکیده
عملیاتی کردن مفهوم تاب‌آوری در برابر بلایای شهری نقطه عطفی در جهت درک ویژگی‌هایی است که به تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی و تعاملات مورد نیاز برای ساخت و حفظ آن کمک می‌کند. درحالی‌که سنجش تاب‌آوری در برابر بلایای شهری اخیراً توجه زیادی را به خود جلب کرده است، تاکنون رویکرد بهینه‌ای برای عملیاتی کردن این مفهوم به وجود نیامده ...
بیشتر
عملیاتی کردن مفهوم تاب‌آوری در برابر بلایای شهری نقطه عطفی در جهت درک ویژگی‌هایی است که به تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی و تعاملات مورد نیاز برای ساخت و حفظ آن کمک می‌کند. درحالی‌که سنجش تاب‌آوری در برابر بلایای شهری اخیراً توجه زیادی را به خود جلب کرده است، تاکنون رویکرد بهینه‌ای برای عملیاتی کردن این مفهوم به وجود نیامده است؛ بنابراین نیاز به انجام مطالعات تجربی بیشتری وجود دارد که چه چیزی تاب‌آوری در برابر بلایا را تشکیل میدهد و نحوه سنجش آن چگونه است. شهر خرم‌آباد به دلیل قرار گرفتن در معرض رواناب‌های سطحی جاری شده از کوه‌های اطراف، آب‌گرفتگی‌ها، طغیان رودخانه‌هایی که از مرکز شهر می‌گذرند و ویژگی ذاتی مکان قرارگیری در دره‌ای منحصربه‌فرد، مستعد ریسک‌های زیادی است. محققان پیش‌بینی می‌کنند که رویدادهای مرتبط با آب‌وهوا در آینده به دلیل تغییرات آب و هوایی، فراوانی و شدت آنها را افزایش میدهد. عواقب این رویدادها، یعنی خسارات به زیرساخت‌ها و اموال، و همچنین صدمات شخصی و تلفات جانی، احتمالاً افزایش خواهد یافت. در این پژوهش، سنجش تاب‌آوری بر ویژگی‌ها و ظرفیت‌های ذاتی شهر خرم‌آباد در زمینه وقوع سیلاب‌های ناگهانی از آب‌های سطحی یا ناشی از طغیان رودخانه‌ها متمرکز است. رویکرد اندازه‌گیری مبتنی بر ایجاد یک شاخص ترکیبی بر اساس شش بعد اجتماعی، اقتصادی، نهادی، زیرساختی، سرمایه اجتماعی و محیطی تاب‌آوری جامعه در برابر سیل است. این پژوهش با توسعه یک روش تصمیم‌گیری چندمعیاره ترکیبی انجام گرفته است، مدل ترکیبی DANP برای اولویت‌بندی شاخص‌های انتخابی و مدل TOPSIS به‌منظور رتبه‌بندی نواحی شهری خرم‌آباد بر اساس سطوح تاب‌آوری آنها استفاده شده است. بیشتر داده‌های ارائه‌شده برای شاخص‌ها عمدتاً از مرکز آمار ایران به‌عنوان مرجع منحصربه‌فرد آمار رسمی کشور به‌دست‌آمده است، سایر داده‌های موردنیاز از منابع اطلاعاتی در دسترس عموم شهرداری خرم‌آباد، سازمان مدیریت و پیشگیری از بلایای طبیعی، نوسازی و تجهیز مدارس ایران و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران بازیابی شده است. نتایج نشان میدهد که ناحیه 23 تاب‌آورترین ناحیه در شهر خرم‌آباد است، درحالی‌که نواحی 1، 4، 7، 13 و 17 دارای کمترین سطح تاب‌آوری هستند. چنین ارزیابی‌هایی مبتنی بر مکان فرصت و ابزاری برای ردیابی عملکرد جامعه در طول زمان را در اختیار تصمیم‌گیرندگان قرار می‌دهند تا تفکر تاب‌آوری را در توسعه شهری و برنامه‌ریزی شهری تاب‌آور ادغام نمایند.
برنامه ریزی شهری
بهادر زمانی؛ احسان بابائی سالانقوچ
چکیده
در سالهای اخیر استفاده از روش نظریه زمینه‌ای در نظام‌های علمی مرتبط با محیط ساخته شده و به طور خاص طراحی و برنامه‌ریزی شهری افزایش یافته است. از طرفی، عدم توجه کافی پژوهشگران به مبانی و ملاحظات روش‌شناختی نظریه زمینه‌ای و خوانش‌های آن، بعضاً به گونه‌ای از روش‌شناسی با خوانش‌های التقاطی منجر شده که گاه فاقد و ناقض ماهیت روش ...
بیشتر
در سالهای اخیر استفاده از روش نظریه زمینه‌ای در نظام‌های علمی مرتبط با محیط ساخته شده و به طور خاص طراحی و برنامه‌ریزی شهری افزایش یافته است. از طرفی، عدم توجه کافی پژوهشگران به مبانی و ملاحظات روش‌شناختی نظریه زمینه‌ای و خوانش‌های آن، بعضاً به گونه‌ای از روش‌شناسی با خوانش‌های التقاطی منجر شده که گاه فاقد و ناقض ماهیت روش نظریه زمینه‌ای و ملاحظات اولیه خوانش موردنظر از آن بوده است. با وجود این، بررسی و ارزیابی کیفیت اینگونه پژوهش‌ها در نظام‌های علمی مرتبط با محیط ساخته شده و به طور خاص طراحی و برنامه‌ریزی شهری کمتر انجام شده است. از این رو هدف مطالعه حاضر، ارزیابی نظام‌مندِ مطالعه‌های انجام شده با استفاده از روش نظریه زمینه‌ای در برنامه‌ریزی و طراحی شهری به منظور شناخت استفاده اصولی از این روش در این عرصه از دانش و ارائه پیشنهاداتی برای کاربردهای آتی می‌باشد. در این راستا انتخاب پژوهش‌های مورد بررسی با جستجوی نظام‌مند مقالات منتشر شده در پایگاه‌های معتبر علمی فارسی‌زبان با استفاده از روش مرور نظام‌مند انجام شده است. پس از غربالگری مطالعات موجود بر اساس معیارهای مشخص شده، 44 مطالعه منتشر شده تا سال 1399 انتخاب و بر اساس معیارهای ارزیابی روش نظریه زمینه‌ای مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج ارزیابی روش‌شناختی پژوهش‌های انجام شده مبتنی بر روش نظریه زمینه‌ای نشان داد با وجود اقبال فزاینده به استفاده از این روش در مطالعات حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری، بسیاری از این پژوهش‌ها در کاربست کامل و دقیق اصول و مراحل روش نظریه زمینه‌ای و خوانش‌های آن ناموفق بوده‌اند و نتیجه آنها به جای نظریه به عنوان دستاورد مورد انتظار از کاربست این روش به صورت دیاگرام، مدل و چارچوب مفهومی تنزل پیدا کرده است. همچنین نتایج بررسی حاضر نشان داد بهره‌گیری صرف برخی پژوهش‌ها از مجموعه‌ای از تکنیک‌های روش نظریه زمینه‌ای مانند کدگذاری و یا نگارش یادداشت‌های تحلیلی و غفلت از فرایندهای مهمی از قبیل نمونه‌گیری نظری، مقایسه مستمر و تحلیل عمیق مقوله‌ها موجب شده تا این مطالعه‌ها از عرصه توصیف فراتر نرفته و ضمن اکتفا به ارائه تم‌ها و روایت‌های تشریحی، کمتر به تولید نظریه به عنوان هدف روش نظریه زمینه‌ای دست یابند. بر اساس یافته‌های این مقاله، ارتقای کیفیت پژوهش‌های مبتنی بر روش نظریه زمینه‌ای در حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری نیازمند شناخت صحیح پژوهشگران از ماهیت، ویژگی‌ها و اصول نظریه زمینه‌ای و آگاهی عمیق از خوانش‌های این روش و تفاوت‌های آنها به منظور تناسب‌سنجی و توجیه انتخاب خوانش مناسب بر اساس اهداف و ویژگی‌های پژوهش است.
مدیریت شهری
ارسطو یاری حصار؛ علی دشتی
چکیده
شوراهای اسلامی و شهرداری ها ارکان اصلی اداره شهرها را در ایران تشکیل می دهند. اهمیت و جایگاه شورای اسلامی شهرها به عنوان نهاد سیاستگذار در قوانین فرادست باعث شده تا این شوراها بر فرایندها و عملکرد مدیریت شهری تاثیرات قابل توجهی داشته باشند و به عبارتی عملکرد مدیریت شهری تابعی از تصمیمات و سیاست های مصوب این نهاد باشد لذا ضروریست به ...
بیشتر
شوراهای اسلامی و شهرداری ها ارکان اصلی اداره شهرها را در ایران تشکیل می دهند. اهمیت و جایگاه شورای اسلامی شهرها به عنوان نهاد سیاستگذار در قوانین فرادست باعث شده تا این شوراها بر فرایندها و عملکرد مدیریت شهری تاثیرات قابل توجهی داشته باشند و به عبارتی عملکرد مدیریت شهری تابعی از تصمیمات و سیاست های مصوب این نهاد باشد لذا ضروریست به منظور آسیب شناسی عملکرد و تدوین راهبردهای رفع آسیب، این نهاد مورد ارزیابی قرار بگیرد و طبیعتا موثرترین ابزار ارزیابی عملکرد شوراها را مصوبات آنها تشکیل می دهد. بر این اساس هدف این تحقیق ارزیابی مصوبات شورای اسلامی شهر تهران در دوره پنجم و تحلیل کمی و کیفی محتوای آنها می باشد. این تحقیق از نوع تحقیق های تحلیل محتوی می باشد. داده های مورد نیاز در این تحقیق به روشهای میدانی و اسنادی گردآوری شده است. مهمترین مرجع داده های مورد نیاز را سامانه جامع مصوبات شورای اسلامی شهر تهران تشکیل می دهد. جامعه آماری این تحقیق را تمامی مصوبات شورای دوره پنجم شهر تهران تشکیل می دهد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که شورای اسلامی دوره پنجم شهر تهران اگرچه بلحاظ شاخص های کمی موفقیت و رشد قابل ملاحظه ای را بدست آورده اما بررسی محتوی مصوبات نشان از عدم توفیق این شورا در انجام ماموریت های محوله در قانون تشکیلات، وظایف و اختیارات شوراهای اسلامی می باشد. بخش عمده ای از عملکرد این دوره از شورا را مصوباتی تشکیل می دهد که عملا تاثیر چندانی بر افزایش کیفیت زیست شهری نداشته و فاصله قابل توجهی بین نیازهای شهروندان و محتوی مصوبات شورای شهر تهران وجود دارد. همچنین تمرکز اصلی مصوبات شورا بر موضوعات شهرداری بیشتر از مسائل و موضوعات شهری بوده است. بر این اساس راهکارهای پیشنهادی عبارتند از تمرکز شورا بر روی موضوعات نظارتی تا قانون گذاری، فاصله گیری از موضوعات سطحی و تئوریک و پرداختن به مشکلات اصلی شهر تهران و ارزیابی میزان عملیاتی شدن مصوبات قبلی شورا.کلیدواژه ها: مصوبات، شورای شهر تهران، شهرداری تهران، طرح، لایحه
روان شناسی محیطی
علیرضا خدیوی پناه؛ اسلام کرمی
چکیده
با مطرح شدن مسکن اجتماعی بعنوان یک ضرورت در نظام های برنامه ریزی شهری، مساله پژوهش حاضر کیفیت سکونت در مجتمع های مسکونی و پیش فرض پژوهش نقش حریم در ارتقاء کیفیت سکونت است. هدف پژوهش، دستیابی به ساختاری انسانی و اجتماعی در مجتمع های مسکونی از طریق ارتقاء کیفیت سکونت است. تبیین مولفه ها و معیارهای کیفیت سکونت و حریم و چکونگی تحقق آن در ...
بیشتر
با مطرح شدن مسکن اجتماعی بعنوان یک ضرورت در نظام های برنامه ریزی شهری، مساله پژوهش حاضر کیفیت سکونت در مجتمع های مسکونی و پیش فرض پژوهش نقش حریم در ارتقاء کیفیت سکونت است. هدف پژوهش، دستیابی به ساختاری انسانی و اجتماعی در مجتمع های مسکونی از طریق ارتقاء کیفیت سکونت است. تبیین مولفه ها و معیارهای کیفیت سکونت و حریم و چکونگی تحقق آن در نمونه های مورد پژوهش_چهار مجتمع مسکونی در مشهد) سوالات پژوهش است. از طریق نمونه گیری تصادفی در نمونه آماری(345 نفر) و با استفاده از پرسشنامه باز، پژوهش میدانی انجام و با استفاده از نرم افزار تحلیل spss، نتایج مطالعات با استفاده از آزمونهای توصیفی، میانگین، همبستگی، رگرسیون و تحلیل مسیر ارایه شده است. یافته ها نشان می دهد، بین دو متغیر حریم و کیفیت سکونت رابطه معنادار و همبستگی برقرار و تنها دو متغیر وضعیت سکونت و جنسیت تاثیر مستقیم و مثبتی بر متغیر کیفیت سکونت دارند. گونه منفرد یا متمرکز مانند مجتمع ونوس، بیشترین میزان کیفیت سکونت و حریم را در حالت کلی و در بین مولفه های کیفیت سکونت(ادراکی-عاطفی، کالبدی-عملکردی، اجتماعی-فعالیتی) و مولفه های حریم(فردی-اجتماعی، اخلاقی-اعتقادی، رفتاری-عملکردی) دارا می باشد. کیفیت سکونت گونه پراکنده(مجتمع فرهنگیان) و سپس گونه محیطی(مجتمع پارس) به ترتیب در شرایط مطلوبند. و در رابطه با متغیر حریم، گونه محیطی(پارس) و سپس گونه پراکنده(فرهنگیان) در شرایط مطلوبند. حریم و کیفیت سکونت در مجتمع های مسکونی رابطه همبستگی و معناداری مثبتی دارند. در نهایت نتایج پژوهش، در سه حوزه طراحی واحدهای سکونتی، واحد همسایگی و مجموعه مسکونی ارایه شده است.
اسکان غیر رسمی
زهرا شاهی حق؛ مینو قره بگلو؛ حامد بیتی
چکیده
مسکن یکی از مهمترین نیازهای انسان به شمار می‌رود و سکونتگاه‌های حاشیه‌ای راه‌حل اقشار کم‌درآمد جامعه به مسئله مسکن است و به تدریج منجر به معضلات گوناگونی شده و این سکونتگاه‌ها را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. البته رهیافت‌های مختلفی برای حل این معضل ارائه شده و توانمندسازی یکی از بروزترین و کارآمدترین آنهاست؛ که از ...
بیشتر
مسکن یکی از مهمترین نیازهای انسان به شمار می‌رود و سکونتگاه‌های حاشیه‌ای راه‌حل اقشار کم‌درآمد جامعه به مسئله مسکن است و به تدریج منجر به معضلات گوناگونی شده و این سکونتگاه‌ها را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. البته رهیافت‌های مختلفی برای حل این معضل ارائه شده و توانمندسازی یکی از بروزترین و کارآمدترین آنهاست؛ که از مهمترین محور آن کسب قدرت کنترل و تسلط بر نیروهای تأثیرگـذار بـر حیات انسانی است. بنابراین هدف پژوهش بررسی رابطه حیات‌پذیری فضاهای سکونتی قشر کم‌درآمد با توانمندسازی ساکنان آن می‌باشد و در پی پاسخ به این پرسش است که کدام عوامل بیشترین تاثیر را بر حیات‌پذیری فضاهای سکونتی و توانمندسازی ساکنان آن دارد؟ و هریک از این عوامل چگونه بر شکلگیری رابطه بین این دو در صورت وجود اثر میگذارند؟ براساس ادبیات موجود الگویی از موثرترین ابعاد و معیارها، جهت حیات‌پذیری فضاهای سکونتی و توانمندی ساکنان آن استخراج گردید. به‌منظور ارزیابی الگوی نظری، چهار محله مسکونی در چهار پهنه‌ی حاشیه‌نشین شهر تبریز (محلات سیلاب، ابوذر، زمزم و آخماقیه) انتخاب و با روش پرسشنامه در بستر مطالعات میدانی اقدام به بررسی شد. شیوه پژوهش پایه‌ای این پژوهش، همبستگی است که با تبیین الگوی معادله‌های ساختاری، حیات‌پذیری به‌عنوان متغیر مستقل و توانمندسازی به‌عنوان متغیر وابسته مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس، بارعاملی هر سنجه و جایگاه هریک از متغیرهای الگوی نظری تعیین شد. یافته‌های پژوهش بر اهمیت ابعاد حیات‌پذیری فضاهای سکونتی در توانمندسازی ساکنان آن دلالت دارد و نشان میدهد، معیارهای حیات‌پذیری فضاهای سکونتی در راستای تحقق توانمندسازی ساکنان قرار دارند. همچنین موثرترین بعد در حیات‌پذیری فضاهای سکونتی بعد ادراکی-معنایی و موثرترین بعد در توانمندسازی ساکنان، بعد روانی(شناختی) است؛ که معیارهای ادراکی-معنایی حیات‌پذیری بیشترین تاثیر را بر توانمندی روانی ساکنان دارد. از نقاط حاشیه‌نشین شهر تبریز، پهنه شمالی نسبت به سایر پهنه‌ها از حیات‌پذیری و توانمندسازی پایینی برخوردار بوده و نیازمند توجه ویژه است.
محیط زیست شهری
نجمه سادات مصطفوی؛ پروین پرتوی؛ زهرا اسدالهی
چکیده
مناطق شهری به عنوان سیستم‌های انسانی- محیطی، برای پایداری و رفاه به اکوسیستم (بوم‌نظام)های طبیعی متکی می-باشند، از این رو، گنجاندن خدمات بوم‌نظام در برنامه‌ریزی برای ارتقای توسعه پایدار شهری ضروری است. اراک شهری صنعتی با تعدد بحران‌های محیط‌زیستی همچنان براساس سیستم برنامه‌ریزی جامع در قالب طرح‌های جامع و تفصیلی مدیریت می‌شود ...
بیشتر
مناطق شهری به عنوان سیستم‌های انسانی- محیطی، برای پایداری و رفاه به اکوسیستم (بوم‌نظام)های طبیعی متکی می-باشند، از این رو، گنجاندن خدمات بوم‌نظام در برنامه‌ریزی برای ارتقای توسعه پایدار شهری ضروری است. اراک شهری صنعتی با تعدد بحران‌های محیط‌زیستی همچنان براساس سیستم برنامه‌ریزی جامع در قالب طرح‌های جامع و تفصیلی مدیریت می‌شود که نیازمند رویکردی مبتنی بر بوم‌شناسی در زمینه توسعه شهری است. با وجود علاقه فزاینده به مفهوم خدمات بوم‌نظام در تحقیقات، شکاف‌های دانش قابل‌توجهی در مورد ادغام آن در برنامه‌ریزی وجود دارد. این مقاله به دنبال پر کردن این شکاف از طریق بررسی کاربرد فعلی و بالقوه خدمات بوم‌نظام در برنامه‌های توسعه شهری است. برای پاسخگویی به این هدف، از روش تحلیل محتوا با رویکرد جهت‌دار (روش قیاسی متکی بر نظریه) استفاده و میزان پرداختن به 19 خدمت بوم‌نظام، در سه مؤلفه طرح (پایگاه اطلاعات، چشم انداز/اهداف و اقدامات) در طرح توسعه و عمران شهر اراک بررسی شد. نتایج حاکی از پذیرش مفهوم خدمات بوم‌نظام در بخش‌هایی از سند توسعه مورد مطالعه بود، با این حال، سند مذکور فاقد دیدگاه کل‌نگر در مورد بوم‌شناسی شهری و مزایای آن است. در سه مؤلفه مورد بررسی، 607 بار به صورت ضمنی (312بار- 4/51درصد) و صریح (295بار- 6/48درصد) به این خدمات اشاره شده که بیشترین توجه در مؤلفه پایگاه‌داده (358بار- 59درصد) صورت گرفته است. اختلاف امتیاز خدمات فرهنگی (400) با خدمات تأمینی (274)، تنظیمی (198) و حمایتی (30) در این تحلیل می‌تواند بیانگر این مطلب باشد که خدمات فرهنگی از شمول بیشتری در مقایسه با سایر خدمات در طرح جامع کلانشهر اراک برخوردار است. عدم پیوستگی در پرداختن به هر یک از خدمات و یا مفاهیم ذکر شده در سه مؤلفه نشان میدهد که ارتباط معناداری بین مطالعات در بخش شناخت و تحلیل، هدف‌گذاری و ترسیم چشم‌انداز و در آخر ارائه طرح‌های پیشنهادی و نگارش ضوابط و مقررات وجود ندارد.
طراحی شهری
نینا قصلانی؛ آزاده آقالطیفی؛ مرجان نعمتی مهر؛ حمید ندیمی
چکیده
معماری و شهرسازی با محیط ارتباط دارند؛ محیط، ظرف تجربیات فردی و جمعی افراد است و خاطره را شکل میدهد. مطالعات خاطره، یک زمینه تحقیقاتی رو به رشد است که بر روی طیف وسیعی از رشته‌ها از قبیل علوم اجتماعی، علوم انسانی، مطالعات منظر و معماری و شهرسازی تمرکز دارد. پژوهش‌هایی در ایران و جهان در رابطه با خاطره در محیط‌های انسان‌ساخت صورت ...
بیشتر
معماری و شهرسازی با محیط ارتباط دارند؛ محیط، ظرف تجربیات فردی و جمعی افراد است و خاطره را شکل میدهد. مطالعات خاطره، یک زمینه تحقیقاتی رو به رشد است که بر روی طیف وسیعی از رشته‌ها از قبیل علوم اجتماعی، علوم انسانی، مطالعات منظر و معماری و شهرسازی تمرکز دارد. پژوهش‌هایی در ایران و جهان در رابطه با خاطره در محیط‌های انسان‌ساخت صورت پذیرفته و هریک از دیدگاهی متفاوت به موضوع نگریسته‌اند. مقاله حاضر با هدف تحلیل و تفسیر آنچه تاکنون در ایران منتشر شده و نیز برای پیشگیری از تکرار در این زمینه و یافتن شکاف‌های تحقیقاتی موجود، به بررسی کبفب مطالعات انجام شده، پرداخته است. این پژوهش به مرور نظام‌مند مطالعات پیشین پرداخته و تعداد 38مقاله و 4 رساله دکتری، که خاطره موضوع اصلی آنها بوده، بر اساس شکل پریزما انتخاب و بررسی شده و با مطالعه ساختار و محتوای آنها به ترسیم چشم‌انداز کنونی پژوهش‌های با موضوع خاطره، دست یافته‌است. نتایج بیانگر حجم روزافزون مطالعات خاطره با محوریت خاطره جمعی است. تکرار محتوایی پژوهش‌های خاطره، توجه بسیار اندک به کاربران ویژه محیط مانند کودک، سالمند و ...، تمرکز تعداد زیادی از مطالعات بر شهر تهران، عدم بررسی خاطره در دوره‌های سنی مختلف انسان و عدم توجه به خاطره فردی افراد از مکان‌های ویژه مانند مکان‌های کودکی، از جمله مشکلات مطالعات در این زمینه هستند. از جمله مقوله‌های پرتکرار ترکیب‌شده با خاطره می‌توان به هویت، تعلق مکانی، دلبستگی مکان و احیا و بازسازی اشاره کرد. همچنین بیشترین تعداد مطالعات به خاطره در فضاهای شهری و میدان‌های شهری پرداخته است.
جامعه شناسی شهری
محمدرضا ضمیری؛ مهین نسترن؛ محمود قلعه نویی
چکیده
سنجش و ارزیابی جدایی‌گزینی اجتماعی فضایی با ارتقای ابزارهای محاسباتی، جایگاهی برجسته در مطالعات شهری و اجتماعی پیدا کرده است. شهر بجنورد که پس از تقسیم استان خراسان در سال ۱۳۸۳ به عنوان مرکز استان خراسان شمالی برگزیده شد، در سالهای اخیر رشد و گسترش سریع و پیش‌بینی نشده‌ای را تجربه کرده و جمعیت و مساحت آن به ترتیب دو برابر و سه برابر ...
بیشتر
سنجش و ارزیابی جدایی‌گزینی اجتماعی فضایی با ارتقای ابزارهای محاسباتی، جایگاهی برجسته در مطالعات شهری و اجتماعی پیدا کرده است. شهر بجنورد که پس از تقسیم استان خراسان در سال ۱۳۸۳ به عنوان مرکز استان خراسان شمالی برگزیده شد، در سالهای اخیر رشد و گسترش سریع و پیش‌بینی نشده‌ای را تجربه کرده و جمعیت و مساحت آن به ترتیب دو برابر و سه برابر شده‌اند. بدین ترتیب شکل و شیوة توزیع جمعیت به ویژه خانواده‌هایی که در پی مهاجرت گسترده در این سال‌ها به فضای شهری بجنورد وارد شده‌اند در ارتباط با تنوع و تکثر قومی و فرهنگی موجود در سطح شهر بجنورد، اهمیت و ضرورت بیشتری پیدا می-کند.
پژوهش حاضر از نوع کاربردی و مبتنی بر روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است و با هدف ارزیابی و تبیین وضعیت و روند جدایی-گزینی سکونتی گروه‌های قومی در سطح محله‌های شهر بجنورد انجام شده است. در این پژوهش با بهره گرفتن از داده‌های آماری جمعیت محله‌های شهری بجنورد، به محاسبه و اندازه‌گیری شاخص‌های نشانگر ابعاد مختلف جدایی‌گزینی سکونتی میان گروه‌های قومی در سالهای پس از تأسیس استان خراسان شمالی می‌پردازد. به این منظور داده‌های گردآوری شده به کمک نرم‌افزارهای Geo-Segregation Analyzer و ArcGIS با هدف سنجش و تحلیل شاخص‌های دوگروهی و چندگروهی و شاخص‌های تمرکز و خوشه‌بندی (آنتروپی و ضریب محلی I موران) تحلیل شده و خروجی آنها در قالب نقشه و جدول ارائه می‌گردد. تحلیل و تبیین یافته‌های پژوهش نمایانگر آنست که در سالهای پس از ارتقای شهر بجنورد به مرکزیت استان خراسان شمالی، شاخص‌های مختلف جدایی‌گزینی سکونتی میان قومیت‌ها و پیروان مذهب‌های متنوع ساکن در بجنورد رو به رشد و شدت گرفتن بوده است. به ویژه در خصوص قومیت ترکمن، روند رشد و تشدید شاخص‌های یاد شده به اندازه‌ای است که در صورت ادامه می‌تواند به بروز بحران جدایی‌گزینی کامل در محله‌های ترکمن‌نشین شهر بجنورد بینجامد.
اقتصاد شهری
غلامرضا مرادی؛ عنایت اله میرزایی
چکیده
در نظام برنامه‌ریزی و مطالعات اقتصادشهری شناسایی نحوه توزیع، الگوهای مکان‌گزینی و پیکربندی فعالیت‌های مختلف شهری و ساماندهی آنها از اهمیت بسزایی در بستر شهر از منظر اجتماعی- اقتصادی، ترافیکی، زیست محیطی و غیره برخوردار می‌باشد. در این زمینه، پژوهش حاضر تلاش دارد با رویکردی کیفی نحوه مکان‌گزینی فروشگاه‌های خرده فروشی پوشاک در ...
بیشتر
در نظام برنامه‌ریزی و مطالعات اقتصادشهری شناسایی نحوه توزیع، الگوهای مکان‌گزینی و پیکربندی فعالیت‌های مختلف شهری و ساماندهی آنها از اهمیت بسزایی در بستر شهر از منظر اجتماعی- اقتصادی، ترافیکی، زیست محیطی و غیره برخوردار می‌باشد. در این زمینه، پژوهش حاضر تلاش دارد با رویکردی کیفی نحوه مکان‌گزینی فروشگاه‌های خرده فروشی پوشاک در شهر کازرون را بررسی و تحلیل نماید. فروشگاه‌های مذکور در شهر کازرون از دیرباز بر اساس صرفه‌های ناشی از تجمع بصورت متمرکز در بازار و مراکز خرید متصل به آن مستقر بوده اند اما در سالهای اخیر این فروشگاه ها به جای بازار و استفاده از مزایای ناشی از تجمع، خیابان را برای فعالیت انتخاب کرده‌اند. با توجه به اهمیت و ابعاد تأثیرگذار این تغییر رفتار، هدف این پژوهش شناسایی دلایل دوری‌گزینی فروشگاه های پوشاک از بازار، الگوی توزیع آنها و معیارهای مکانیابی در سطح شهر می باشد. در این راستا، عوامل و جذابیت‌های مکانی و غیرمکانی موثر بر استقرار فروشگاه‌های پوشاک شهر کازرون در لبه خیابان تحلیل شده است. روش گردآوری داده ها، مصاحبه با فروشندگان و تحلیل آن با کمک نرم افزار مکس کیودا و روش تحلیل محتوا انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که فروشگاه های خیابانی به دلیل محدودیت زمان فعالیت بازار، دسترسی آسان‌تر، وجود پارکینگ در دسترس، تاثیر شبکه های اجتماعی، تاثیر حوادثی مانند ویروس کوید۱۹، مساحت و اندازه مغازه ها، جو و دلایل شخصی، وجود یا عدم مغازه خالی، فضا برای چیدمان و هزینه اجاره، خیابان را به جای بازار(تجمع فروشگاه های پوشاک) ترجیح داده‌اند. از طرف دیگر معیارهای مکانیابی آنها در سطح خیابان به ترتیب شامل وجود جای پارک برای مشتری، خیابان پویا و فعال، دید مناسب، نزدیکی به مراکز جاذبه فعالیتی، ابعاد و اندازه مغازه، مالکیت و نحوه قرارداد، نزدیکی به رقبا، نزدیکی به فروشگاه های مکمل و هزینه است که با تحلیل فضایی ارایه شده است.
سیستم های مکانی جغرافیایی شهری
امیر باغبان؛ ساجده باغبان خیابانی؛ مژگان ثابت تیموری
چکیده
شهر مشهد، کلان شهری مذهبی و کانون گردشگری زیارت در ایران است که طی دوره‌ای بسیار کوتاه، با هدف توسعه و مدرن‌سازی و بدون برنامه‌ریزی‌های آینده‌نگرانه، نسبت به تغییر بافت شهری به ویژه در محدوده حرم مطهر امام رضا (ع) اقدام‌نمود. درحالی‌که مدل‌سازی ناکارآمدی بافت‌های شهری، امکان شناسایی عوامل مؤثر در بهینهسازی بافت‌های قدیمی را ...
بیشتر
شهر مشهد، کلان شهری مذهبی و کانون گردشگری زیارت در ایران است که طی دوره‌ای بسیار کوتاه، با هدف توسعه و مدرن‌سازی و بدون برنامه‌ریزی‌های آینده‌نگرانه، نسبت به تغییر بافت شهری به ویژه در محدوده حرم مطهر امام رضا (ع) اقدام‌نمود. درحالی‌که مدل‌سازی ناکارآمدی بافت‌های شهری، امکان شناسایی عوامل مؤثر در بهینهسازی بافت‌های قدیمی را دارا بوده و از این مزیت در برنامه‌ریزی توسعه‌ای این شهر زیارتی استفاده نشدهاست. به این منظور، پژوهشی با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش جمع وزنی و روشهای آمار فضایی (تکنیک خودهمبستگی فضایی و رگرسیون وزنی جغرافیایی)، با هدف بررسی الگوی فضایی ناکارآمدی در شهر مشهد انجام شد که در آن به تحلیل فضایی و پهنه‌بندی بافت‌های ناکارآمد پرداخته و عوامل مؤثر بر ناکارآمدی این شهر را شناسایی نمود. نتایج حاصل از تکنیک جمع وزنی، بیانگر ناکارآمدی بیشتر پهنه‌های حاشیه‌ای شهر مشهد نسبت به مناطق میانی بود. همچنین کاربرد تکنیک موران در این پژوهش نشان‌داد که این ضریب در بافت‌های ناکارآمد مثبت (1/0) بود که براین اساس، بافت‌های ناکارآمد این شهر، از توزیع خوشهای پیروی نمودهاست. از سوی دیگر، محاسبه آماره گیتس-اورد-جی نیز بیانگر تمرکز بالای خوشه‌های ناکارآمد با غالبیت خوشه‌های داغ (حدود 30درصد) بود. نتایج حاصل از مدل‌سازی متغیرهای پژوهش نیز بیانگر تأثیر دو متغیر ریزدانگی، نسبت واحدهای استیجاری و تعداد ساختمان‌های کم‌دوام بر ناکارآمدی بافت‌ها بود. نتیجه برازش مدل‌های مورد استفاده در این پژوهش نشان داد که میزان ناکارآمدی، توزیع خوشهای و عوامل مؤثر بر توزیع خوشهای بر ناکارآمدی بافت‌های غیررسمی و حاشیه‌ای بیش از بافت‌های مرکزی بود که این نتیجه بر اولویت نیاز به مداخله مؤثر در بافت‌های حاشیه‌ای به عنوان چشم‌انداز ورود گردشگران و زائرین پیاده تأکید نموده و ضرورت توجه به تغییر راهبردهای مورد نظر متناسب با انواع بافت‌های ناکارآمد را یادآورمیشود.
برنامه ریزی شهری
محمدرضا یزدان پناه شاه آبادی؛ زینب عادلی
چکیده
حس دلبستگی مکانی یکی از مهمترین شاخص‌های سنجش کیفیت مکانی یک فضا از بعد روان شناختی آن است و ارتباط مشخصی با شکلگیری حس مکان در یک فضای شهری دارد. علی‌رغم استفاده گسترده از این مفهوم در پژوهش‌های مختلف در حوزه مکان، به تأثیر "مقیاس مکان" در نحوه شکلگیری و بروز حس دلبستگی مکانی در شهروندان کمتر توجه شده است. لذا در این پژوهش هدف اصلی ...
بیشتر
حس دلبستگی مکانی یکی از مهمترین شاخص‌های سنجش کیفیت مکانی یک فضا از بعد روان شناختی آن است و ارتباط مشخصی با شکلگیری حس مکان در یک فضای شهری دارد. علی‌رغم استفاده گسترده از این مفهوم در پژوهش‌های مختلف در حوزه مکان، به تأثیر "مقیاس مکان" در نحوه شکلگیری و بروز حس دلبستگی مکانی در شهروندان کمتر توجه شده است. لذا در این پژوهش هدف اصلی کشف عوامل مؤثر در شکلگیری یا عدم شکلگیری حس دلبستگی مکانی در مقیاسهای مختلف مکانی به تفکیک خانه، محله و شهر است. رویکرد این پژوهش رویکردی کیفی جهت شناسایی عوامل مؤثر بر حس دلبستگی در سه مقیاس خانه، محله و شهر بوده و برای این منظور روش تحلیل محتوی کیفی مورد استفاده قرار گرفته است. در مجموع 66 مصاحبه عمیق در 6 محله در سطح شهر تهران انجام شده و با تحلیل محتوی این مصاحبه‌ها مفاهیم کلیدی مؤثر بر حس دلبستگی به تفکیک سه مقیاس استخراج و در نهایت در قالب مقولاتی انتزاعی بیان گردید. بر این اساس 4 مقوله ساختار مسکن، تعلق اجتماعی، کارایی محیطی و تعلق معنایی در مقیاس خانه، 4 مقوله کارایی محله، تعلق خاطر به محله، سرمایه اجتماعی و ارزشهای اداراکی-شناختی در مقیاس محله و 4 مقوله سرزندگی، دسترسی و کارایی، وابستگی اجتماعی و ارزشهای ادراکی- معنایی در مقیاس شهر به عنوان عوامل مؤثر بر شکلگیری حس دلبستگی تعیین گردید. همچنین نتایج پژوهش نشان داد مقیاس محله به عنوان مهمترین و حلقه واسط میان تمام مقیاسها در شکلگیری حس دلبستگی مکانی عمل می‌نماید. از طرف دیگر این مقولات متناسب با هرم نیازهای انسانی مازلو بازتعریف و دسته بندی گردید. همچنین نتایج پژوهش نشان داد ماهیت مقولات شکل دهنده به حس دلبستگی مکانی در مقیاس خانه ملموس و عینی و در مقیاس شهر ماهیتی غیرملموس و ذهنی و در مقیاس محله ماهیتی بینابین دارد.
جامعه شناسی شهری
سمیه شالچی؛ مریم الله دوستی
چکیده
فرهنگ یکی از مهمترین مولفه‌های حیات شهرها محسوب می‌شود و سیاست‌گذاری فرهنگی شهری می-تواند در نقش محرک و تسهیل‌گر سیاستهای توسعه شهری ظاهر شود. شهر تبریز به عنوان یکی از مهم-ترین کلانشهرهای ایران در طول تاریخ همواره از ابعاد مختلف مورد توجه قرار داشته و یکی از تاثیرگذارترین شهرها بر تحولات فرهنگی ایران محسوب می‌شود. در این پژوهش ...
بیشتر
فرهنگ یکی از مهمترین مولفه‌های حیات شهرها محسوب می‌شود و سیاست‌گذاری فرهنگی شهری می-تواند در نقش محرک و تسهیل‌گر سیاستهای توسعه شهری ظاهر شود. شهر تبریز به عنوان یکی از مهم-ترین کلانشهرهای ایران در طول تاریخ همواره از ابعاد مختلف مورد توجه قرار داشته و یکی از تاثیرگذارترین شهرها بر تحولات فرهنگی ایران محسوب می‌شود. در این پژوهش سعی بر آن بوده است که سیاستهای فرهنگی شهر تبریز در چهار محور اصلی نامگذاری معابر عمومی، ساخت المان‌ها و تندیس‌ها، مواجهه با گذشته شهر و سیاستهای قومیتی، از چشم‌انداز ساکنین آن مورد مطالعه قرار بگیرد. همچنین به این موضوع پرداخته شود که ساکنین شهر تبریز سیاستهای فرهنگی شهرشان را چگونه روایت می-کنند و چه درکی از آن دارند؟ این پژوهش از نوع کیفی و با روش تحلیل مضمون(تحلیل تماتیک) انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش، زنان و مردان تحصیلکرده بالای 25 سال هستند، که بیش از 10 سال در شهر تبریز زندگی کرده و آگاهی کافی در رابطه با درک سیاستهای فرهنگی را داشته باشند. نمونه شامل ۱۵ نفر (۸ نفر مرد و ۷ نفر زن) بوده که به صورت هدفمند انتخاب شده و نحوه گردآوری داده‌ها از طریق مصاحبه نیمه ساخت یافته بوده است. در بخش نظری این پژوهش، از نظریات لوفور و تولید فضا، بنیامین و خاطره، دوسرتو و مقاومت، میزتال و حافظه بهره برده‌ایم. یافته‌های این پژوهش در قالب هفت تم اصلی " رنج نسیان، ردپای خاطره، فروپاشی مکرر، سیاست حافظه، دیگرِی شهر، کانالیزه کردن فضا و کنشگری مقاومتی" بیان شده‌اند. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که در سالهای اخیر با اعمال سیاستهای از بالا به پایین و گاه نامناسب، شهر تبریز از الگوی توسعه شهری تاریخی و پیشین خود فاصله گرفته، مسیری متفاوت در پیش گرفته است. که همین امر ساکنین را با مقاومت نسبت به این سیاست‌ها و با نوعی تعصب نسبت به شهرشان روبه‌رو کرده است.
منظر شهری
هاجر اسدپور؛ محمود قلعه نویی؛ آرمین بهرامیان
چکیده
کم‌توجهی به جنبه‌های بصری مناظر شهری تاریخی منجر شده تا تصاویری مخدوش و ناخوانا از مناظر در ذهن شهروندان ثبت شود؛ بنابراین به فرآیندی برای مدیریت بصری مطلوب مناظر شهری تاریخی نیاز است تا مراحل آن با در نظر داشتن قابلیت‌های مناظر شهری به‌طور کامل طی شود. ازاین‌رو پژوهش حاضر با هدف تبیین فرآیند مدیریت بصری مناظر شهری تاریخی مبتنی ...
بیشتر
کم‌توجهی به جنبه‌های بصری مناظر شهری تاریخی منجر شده تا تصاویری مخدوش و ناخوانا از مناظر در ذهن شهروندان ثبت شود؛ بنابراین به فرآیندی برای مدیریت بصری مطلوب مناظر شهری تاریخی نیاز است تا مراحل آن با در نظر داشتن قابلیت‌های مناظر شهری به‌طور کامل طی شود. ازاین‌رو پژوهش حاضر با هدف تبیین فرآیند مدیریت بصری مناظر شهری تاریخی مبتنی بر قابلیت‌های محیطی در نمونه موردمطالعه انجام‌شده است. دلیل انتخاب محدوده زندیه شیراز تغییرات این بخش در فرآیندهای توسعه و ساماندهی‌های اخیر است. در پاسخ به پرسش‌های پژوهش که فرآیند مدیریت بصری چه مراحلی دارد و در چه وضعیتی قرار دارد؟ و میزان قابلیت‌های محیطی در محدوده چقدر است؟ پس از مطالعات کتابخانه‌ای و شناسایی قابلیت‌های محیط، با استفاده از تکنیک «شبکه تصویری» محدوده موردمطالعه شبکه‌بندی گردید. در گام بعد در قالب پرسشنامه تصویری از متخصصین خواسته شد تا به هر قابلیت در این محدوده متناسب با تصاویر و شناخت قبلی امتیاز داده شود. علاوه بر این وضعیت مراحل مختلف فرآیند مدیریت بصری در شیراز نیز ارزیابی شدند. نتایج نشان داد که «چالش‌های طراحی و برنامه‌ریزی»، «چالش‌های مدیریتی» و «چالش‌های مرتبط با شناخت بستر» سه دسته مشکلات وضعیت فعلی بافت تاریخی شهری شیراز هستند. در فرآیند مدیریت بصری، مراحل «تدوین اهداف حفاظت بصری» و «ساماندهی منظر» از کمترین میزان برخوردار است و دارای اولویت برای اقدام است. در انتها فرآیند مدیریت بصری مناظر شهری تاریخی قابل کاربست در بافت تاریخی شیراز تبیین گردید و با تأکید بر مرحله چهارچوب‌گذاری و قابلیت‌های محیطی مشخص شد که پهنه شماره 5 محدوده زندیه (محدوده مجاور مسجد و حمام وکیل) تمامی قابلیت‌ها را در حد مطلوب دارد و پهنه شماره 2 (محدوده دیوان‌خانه) از سایر بخش‌ها امتیاز کمتری را به خود اختصاص داده که نیازمند رسیدگی بیشتر است.
طراحی شهری
سید مسلم سیدالحسینی؛ تکتم حنایی؛ هادی سروری؛ سعیده دیوسالار
چکیده
امروزه با توسعه فضاهای شهری، اهمیت و نقش هنر عمومی در شهر به طور قابل‌توجهی درحال تغییر است و فعالیت‌های هنری و فرهنگی نه‌تنها باعث پیشرفت‌های زیبایی‌شناسی می شود.،بلکه در مناطق فرسوده، شکل مکان‌سازی خلاقانه را به خود می‌گیرند و آن فضا درحال تبدیل‌شدن به یک مکان کلیدی برای پاسخگویی به نگرانی‌های اجتماعی و زیست‌محیطی پیرامون ...
بیشتر
امروزه با توسعه فضاهای شهری، اهمیت و نقش هنر عمومی در شهر به طور قابل‌توجهی درحال تغییر است و فعالیت‌های هنری و فرهنگی نه‌تنها باعث پیشرفت‌های زیبایی‌شناسی می شود.،بلکه در مناطق فرسوده، شکل مکان‌سازی خلاقانه را به خود می‌گیرند و آن فضا درحال تبدیل‌شدن به یک مکان کلیدی برای پاسخگویی به نگرانی‌های اجتماعی و زیست‌محیطی پیرامون توسعه آینده شهر پایدار تبدیل می شود.هدف این پژوهش تحلیل روش‌شناسی مطالعات انجام شده درحوزه هنر عمومی، مکان‌سازی خلاق و فضای شهری شاد و بررسی تنوع روشهای تحلیل و آگاهی ازنقاط ضعف روش‌شناسی موجود در نظام پژوهشی می‌باشد.روش این پژوهش ترکیبی و از نوع کاربردی بوده و از فراروش مقاله‌های علمی پژوهشی موجود در گوگل اسکولار به دلیل اعتبار بالا،دسترسی آسان به منابع علمی و تأثیرگذاری بین المللی ، در بازه زمانی 2013-2023 استفاده شده و با جستجوی کلیدواژه‌های اصلی،26 مقاله بعد از مراحل غربالگری انتخاب وبر اساس طبقه بندی لایه های پیاز پژوهش ساندرز به صورت جداگانه توسط نرم افزار مکس کیودا کدگذاری و یافته‌های این پژوهش مورد تحلیل قرار گرفته است وجریان اصلی روش شناختی فلسفه این پژوهش ها به مورد تفسیرگرایانه ؛جهت گیری این مطالعات ازنوع کاربردی ،ماهیت پژوهش توصیفی –تحلیلی روش تحقیق کیفی و راهبردها به نمونه موردی تعلق می‌گیرد که ارتباط قوی با اسناد آرشیوی دارد و بر رویکرد استقرایی استوارند.از سویی دیگر بیشترین فراوانی روش گردآوری اطلاعات، مصاحبه روش تحلیل داده ها،تحلیل محتوا و ابزارتحلیل کمی گوگل مپ و کیفی نرم افزار زوم می باشد.نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهدکه روش های تحقیق متفاوتی برای ارزیابی ادراک جامعه،تجربه و تعامل باهنر عمومی و تأثیر آن بر مکان‌سازی خلاق و فضای شهری شاد وجود دارد که گاهاً تخصصی و علمی نیست.و مستلزم یک بازنگری و طبقه‌بندی سیستماتیک می باشد که می‌تواند پنجره ای تازه بر روی تحقیقات آینده بگشایدو نتایج آن بینش‌هایی را ارائه میدهد که ضروری به نظر می‌رسد.
برنامه ریزی شهری
بهاره بهرا؛ مجتبی رفیعیان
چکیده
توجه به موضوع مدیریت تعارضات در پیشینه مطالعات حوزه شهرسازی سابقه‌ای تقریباً به‌قدمت این رشته دارد و در دهه‌های اخیر مکاتب مختلف شهرسازی به این موضوع توجه نشان داده‌اند. نگاه جدی به این موضوع مشخصاً از دهه 70 شروع می‌شود و به‌تدریج با گسترش اندیشه برنامه‌ریزی مشارکتی در دهه 80 رشد چشمگیری پیدا می‌کند. این درحالی است که تفکرات ارائه‌شده ...
بیشتر
توجه به موضوع مدیریت تعارضات در پیشینه مطالعات حوزه شهرسازی سابقه‌ای تقریباً به‌قدمت این رشته دارد و در دهه‌های اخیر مکاتب مختلف شهرسازی به این موضوع توجه نشان داده‌اند. نگاه جدی به این موضوع مشخصاً از دهه 70 شروع می‌شود و به‌تدریج با گسترش اندیشه برنامه‌ریزی مشارکتی در دهه 80 رشد چشمگیری پیدا می‌کند. این درحالی است که تفکرات ارائه‌شده در خصوص درک تعارضات در برنامه‌ریزی تاکنون، بطور عموم مجموعه‌ای نامنسجم و گاه متضاد بر اساس مبانی فکری ـ فلسفی متنوع و متشت ای است. با توجه به تحول تاریخی تعامل نظریه برنامه‌ریزی با موضوع تعارض، هدف این پژوهش، توصیف و فهم ماهیت تعارض و در ادامه مدیریت تعارضات در بستر اندیشه وتفکر برنامه‌ریزی شهری و تلاش درجهت طبقه‌بندی دیدگاه‌ها بر اساس رویکردهای نظری ـ فلسفی و زمینه‌ای غالب است. روش‌شناسی، مبتنی بر شیوه فراتحلیل و تحلیل محتوای کیفی است و از مرور سیستماتیک منابع چاپ‌شده در پایگاه داده اسکوپوس و گوگل اسکالر، در قالب چارچوب پریزما برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده شده‌است. مطابق این چارچوب، به تحلیل محتوای 183 منبع به زبان انگلیسی پرداخته شد. بر این اساس رویکردهای پیرامون ماهیت و مفهوم تعارضات در برنامه‌ریزی شهری را می‌توان طبق هدف مطالعات و پاسخگویی به سه سؤال چیستی و چرایی تعارضات و چگونگی مدیریت آن، شامل رهیافت‌های «موقعیت‌مند» ، «مدیریتی» ، «نظریه‌ای» دانست. رهیافت موقعیت‌مند شامل تعارضات در حوزه‌های «الگوهای فضایی ـ مکانی شهر» ، «کاربری و مالکیت اراضی» ، «فضاهای شهری» ، «توسعه و حفاظت» و «پروژه‌های بزرگ‌مقیاس»، رهیافت مدیریتی شامل «فرایند تصمیم‌گیری» ، «تکنیک‌های مدیریت تعارض» ، «ارزیابی تأثیرها» و «تحلیل و طراحی نهادی» و رهیافت نظریه‌ای شامل «نقش نظریه برنامه‌ریزی» ، «نقش نهادهای قدرت» و «نقش برنامه‌ریز» در فهم مسئله تعارض می‌باشد. رهیافت‌های مدیریتی و نظریه‌ای بر اساس سیر تاریخی ماهیت تعارضات در حوزه نظریه‌های برنامه‌ریزی شهری، در سه پارادایم تحول یافته است. نتایج نشان میدهد، نگاه به مفهوم ماهیت و مدیریت تعارضات، در قالب سه پارادایم «اثبات‌گرا» با اعتقاد به اجماع هدایت‌شده، «پسااثبات‌گرا» با اعتقاد به پایان تعارضات ازطریق اجماع مبتنی‌بر اخلاق گفتمان و «انتقادی» با تأکید بر هژمونی حاصل از اجماع‌سازی و بازتولید همیشگی تعارضات در برنامه‌ریزی قابل‌شناسایی و ساختاربندی است. بدین ترتیب باوجود پیشینه‌های ایدئولوژیک و رویکردهای مختلف به موضوع تعارض، یک چرخش سیاسی در این حوزه در نظریه و عمل برنامه‌ریزی شهری شناسایی می‌شود. درنتیجه برنامه‌ریزان باید از تنزل اقداماتشان به‌طور سنتی به یک بعد تنظیمی، فراتر رفته و به مفهوم‌سازی مجدد سیاست شهری و دگرگونی بعد فیزیکی و نمادین فضا کمک نمایند.
بازآفرینی و تجدید حیات بافت تاریخی
رضا علیشاهی؛ نجما اسمعیل پور
چکیده
ایران طی دهه گذشته، به‌ندرت با نگاهی جامع نگریسته شده است؛ لذا، در این پژوهش نحوه ترکیب ابعاد و مؤلفههای بازآفرینی شهری طی دهه 1390 در مقالات نشریات علمی‌پژوهشی شهرسازی و چگونگی نگرش پژوهشگران به آن بررسی‌شده‌است. پژوهش، با رویکرد کیفی و به روش استدلال استقرایی در سه فاز انجام شده است. نخست، با استفاده از مطالعه اسنادی، مؤلفه‌ها ...
بیشتر
ایران طی دهه گذشته، به‌ندرت با نگاهی جامع نگریسته شده است؛ لذا، در این پژوهش نحوه ترکیب ابعاد و مؤلفههای بازآفرینی شهری طی دهه 1390 در مقالات نشریات علمی‌پژوهشی شهرسازی و چگونگی نگرش پژوهشگران به آن بررسی‌شده‌است. پژوهش، با رویکرد کیفی و به روش استدلال استقرایی در سه فاز انجام شده است. نخست، با استفاده از مطالعه اسنادی، مؤلفه‌ها و ابعاد بازآفرینی شهری استخراج گردید. سپس به مدد شاخص روایی محتوایی و نظر کارشناسان، ابعاد و مؤلفههای مرتبط ثبت و تأیید شدند. در فاز دوم به کمک انتخاب نظام‌مند، مقالات مرتبط با بازآفرینی شهری انتخاب و با استفاده از نرم‌افزار MaxQda2020 و VOSviewer تحلیل محتوای کیفی صورت گرفت. نهایتاً با استفاده از یافته‌های پژوهش، مدل مفهومی پژوهش تدوین شد. بر اساس یافته‌ها، ابعاد اجتماع، اقتصاد و فرهنگ و مؤلفههای مشارکت اجتماعی، اقتصاد شهر و محله و میراث‌فرهنگی بیشترین میزان توجه و مشارکت را در ترکیب محتوای ساختار پژوهش‌ها داشته و ابعاد محیط‌زیست، مدیریت و قانون و مؤلفههای قوانین و مقررات و آلاینده‌های زیست‌محیطی کمترین میزان توجه را داشته‌اند. با توجه به نتایج، در دهه گذشته دو رویکرد کاربست اقتصادیِ میراث‌فرهنگی به‌منظور رونق اقتصادی و با هدف نهایی رونق اجتماعی پهنه‌های ناکارآمد شهرها و بهره‌بردن از بالقوگی‌های اجتماعی پهنه‌های شهری در جهت احیای حیات آنها بیشترین میزان توجه را داشته‌اند؛ لذا پیشنهاد می‌گردد به‌منظور افزایش بهره‌وری پژوهش‌ها، رویکردی متعادل با بهره‌گیری از هر دو نو نگرش اتخاذ گردد که در این میان توجه به قابلیت رویدادهای شهری به‌مثابه مفهومی مرتبط با هر دو جنبه راهگشا است. بعلاوه، انطباق چارچوب سیاست‌گذاری بازآفرینی شهری در ایران با کلان نظریات وحدت‌بخش همچون نظریه شهر رویدادمدار، نظریه شهر ایرانی‌اسلامی و نظریه ایرانشهر می‌تواند منجر به موفقیت آن ها در چارچوب برنامه‌های توسعه در ایران گردد.
)
